मंगळागौर - एक आठवण

पूर्वी मामेबहिणींच्या मंगळागौरीला केलेले जागरण आठवले. भरपूर खेळता यावे म्हणून कार्यालय घेतले होते. त्यामध्ये रात्रभर जागरण. फेर धरून विविध गाणी व अनेक खेळ. गाठोडी व सुपारी, झिम्मा, फुगड्या, उखाणे घेणे. त्यामध्ये एक गाणे असे होते. २ गट पाडायचे. एका गटानी संथ व दुसऱ्या गटाने जलद, परत पहिल्या गटाने अतिजलद असे ते एकच गाणे म्हणायचे टाळ्या वाजवत. ते गाणे असे. यमुनेच्या काठी किती बुलबुल असतील, बुलबुल असतील १ तरि २ तरि ३ तरि असतील, ४ तरि, ५ तरि ६ तरि असतील, ७ तरि ८ तरि ९ तरि असतील, १० बुलबुल हो हो हो.

बहुतेक अन्नपूर्णा देवीची पूजा करतात व पूजेनंतर विविध रंगांच्या फुलांची आरास करतात. हळदीकुंकवाला ज्या बायका बोलावतात त्यांना मटकीची उसळ, वाटली डाळ व कॉफी देतात. मंगळागौरीच्या पूजेसाठी नुकतीच लग्न झालेली किंवा ज्या मुलीच्या लग्नाला पाच वर्षे पूर्ण झाली नाहीत अशा सर्वांना बोलावतात. ह्या मुलींना वशेळ्या असे म्हणतात. शब्दाची व्युत्पत्ती माहीत नाही. अशा मुली मंगळागौरीची पूजा करतात व त्यांना आधी जेवायला वाढतात. जेवताना मुलींनी मौन व्रत पाळायचे असते. जेवणात पुरणपोळी असते.

माझी मंगळागौरीची खास आठवण म्हणजे एकापाठोपाठ आम्हां बहिणींची लग्न झाल्याने आईने आमची एकत्रच मंगळागौर केली होती आणि योगायोगाने आमच्या दोघींच्या शालुचा रंग एकच होता. हिरव्या मेंदीचा रंग होता. हिरव्या काचेच्या बांगड्या, मंगळसूत्र, नेकलेस, अंगठी, पाटल्या, बांगड्या, कानात झुमके त्याला लागुन वेल, नाकात चमकी, हातापायाला मेंदी, गजरे असे सर्व काही होते. पूर्वीचे दिवस आठवले व छान वाटले.

यमुनेच्या काठी किती बुलबुल असतील, बुलबुल असतील १ तरि २ तरि ३ तरि असतील, ४ तरि, ५ तरि ६ तरि असतील, ७ तरि ८ तरि ९ तरि असतील, १० बुलबुल हो हो हो.

हेच परत उलट्या क्रमाने म्हणायचे १० तरि ९ तरि ८ तरि असतील, ७ तरि, ६ तरि, ५ तरि असतील, ४ तरि, ३ तरि २ तरि असतील १ बुलबुल हो हो हो

असे संथ, जलद, अतिसंथ, अतिजलद व वेगवेगळ्या रिदम मधे गायचे.

बायकांनी फेर धरल्यावर जिची मंगळागौर असेल तिला फेऱ्यामध्ये अडकवायचे व खुर्ची का मिरची खेळायला सांगायचे आणि तिने पण बायकांची नजर चुकवून त्या फेऱ्यामधून बाहेर पडायचे. ती म्हणणार "खुर्ची का मिरची" बाकीच्या बायकांनी म्हणायचे "जाशील कशी" सासूबाई बोलावतात, बाकीच्या "बरं करितात". नंतर काही बायका सूप घेउन नाचतात. मग बाकीच्या बायका "नाच गं घुमा, नाचणारी बाई "कशी मी नाचु" " या गावचा त्या गावचा xx नाही आला xx नाही मला नाचु मी कशी "

मंगळागौरीचे उद्यापन पण असते. या उद्यापनात मुलीच्या आईवडिलांना मुलीने अहेर द्यायचा असतो. अहेरामध्ये आईला मणी मंगळसूत्र, जोडवी देतात व ऐपतीप्रमाणे सोन्याचा किंवा चांदीचा नाग देतात.

खेळ

गाठोडी घालणे - खाली बसून मांडी घालायची व पाउले दोन्ही हातात धरून तश्याच अवस्थेत एक गुडघा जमीवर टेकून एक वळसा देवून परत दुसरा गुडघा जमिनीवर टेकून परत दुसऱ्या बाजूने वळसा देणे.

होडी खेळणे - एकमेकींच्या पाउलावर बसून एकमेकीच्या गुडघ्याला हाताचा विळखा घालून त्याच अवस्थेत एकीने जमिनीवर पाठ टेकणे या अवस्थेत दुसरी वर तरंगेल. हाच क्रम परत दुसरी करेल. असे भरभर करणे. म्हणजे होडी जशी हलते ना त्याप्रमाणे दिसेल. फक्त एकमेकींना त्यांचे वजन पेलता आले पाहिजे.

सुपारी - एकमेकींचे हात वर धरून हात न सोडता गोल गोल व भरभर वळणे.

साखळी - यात २५-३० बायका ओळीने समोरासमोर एकमेकींचा हात वर धरून उभ्या राहतात. समोरासमोर हात धरलेल्या बायकांची एक जोडी ज्या दुसऱ्या समोरासमोर बायका हात वर धरून उभ्या आहेत त्या ओळीमधून जातात आणि परत तशाच उभ्या राहतात, मग दुसरी जोडी, मग तिसरी. आणि हे सर्व भरभर करायचे. या खेळामधे पण खूप मजा येते. या खेळाचे नाव माहित नाही. यामध्ये बायका टिचक्या वाजवून एकेक पाय वर करुन गोल गोल नाचून गाणे म्हणतात साळुंकी साळकी, तुझी माझी पालखी, रामाची जानकी पगड फू बाई पगड फू

बायका पिंगा घालतात आणि गाणे म्हणतात "पिंगा ग पोरी पिंगा" यामध्ये जावई व सून यांच्या तक्रारी सांगतात. यात खेळीमेळीचे वातावरण असते.

अजुन एक खेळ आहे या खेळाचे नाव माहित नाही. दोन बायका पाठीला पाठ लावून व एकमेकींच्या कमरेत हाताचा विळखा घालून एकदा एकीने खाली वाकायचे की दुसरी बाई तिच्या पाठीवर तरंगते मग दुसरी बाई खाली वाकते यात पहिली बाई दुसरीच्या पाठीवर तरंगते.

मंगळागौरीचे उद्यापन लग्नाची ५ वर्षे पूर्ण झाली की करतात. हे उद्यापन मंगळागौरीच्या दिवशीच करतात. दुसऱ्या कोणाच्या मंगळागौरीमधे हे उद्यापन करायचे असते. म्हणजे बहिण किंवा इतर नातेवाईक यांच्या मंगळागौरीमध्येच उद्यापन करायचे. नोकरीनिमित्ताने वेळ होत नाही म्हणून पहिल्या वर्षी केले तरी चालते. जी मुलगी उद्यापन करते तिच्या नवऱ्याने पण पूजेला बसायचे असते.