पक्षी

आमच्या शहरात पहिल्यांदाच जबरदस्त थंडी पडली आहे. आमच्या अपार्टमेंटच्या समोर जे तळे आहे ते पूर्णपणे गोठले होते. नंतर काही दिवसांनी आता थंडी अगदी थोडी ओसरू लागली म्हणून तळ्यावर गेले असताना बर्फ थोडे वितळू लागले होते पण काही ठिकाणी तसेच होते. पक्षी त्यावर आरामात उभे होते. ते दृश्य खूप मस्त वाटत होते. पक्षांना व बदकांना मी रोज ब्रेड घालते त्यात एक मला पक्षीपिल्लू दिसले त्याचे चित्रही दिले आहे. फोटोपेक्षा प्रत्यक्षातले हे पक्षीपिल्लू खूपच सुरेख होते. आता कधी दिसतयं ते पिल्लू काय माहित.

मी अनुभवलेली अमेरिका (३)

इथल्या ग्रोसरी स्टोअर्समध्ये कॅन्ड फूड आणि फ्रोजन फूड अगदी ठासून भरलेले असते. इथल्या बहुसंख्य लोकांचा मुख्य आहार मांसाहार, ब्रेड, सॅलड व आंबटढाण ज्युस असते. हे ज्युसेस मला कधीच आवडले नाहीत. बरेच जण आवडीने पितात. शाकाहारी लोंकाचे खाण्याचे हालच आहेत इथे, त्यातुनही आमच्यासारखे पोळी भाजी आमटी भात खाणाऱ्यांचे जास्तच. इथली फळे पण मोठी, कांदे बटाटे पण खूप मोठाले, पण चव म्हणाल तर अजिबात नाही. कलिंगड मात्र खूपच आवडले. भारतातल्या सर्व फळांना चव आहे. मी इथले फ्रोझन फूड अजिबात वापरत नाही. बीन्स वापरते ते उपयोगी पडतात. पटकन उसळी करायला. तशा भाज्या सर्व चिरलेल्या मिळतात. पण आम्हाला फ्रेश भाज्या खाण्याची सवय आहे. शिवाय मला बारीक चिरलेल्या पण लागतात. चिरण्यासाठी भारतातला अंजली चॉपर खूपच उपयुक्त ठरला आहे. आधी विळीने चिरायची सवय होती पण विळी पॅक कशी करणार त्यामुळे चॉपर आणला. मुंबई पुण्यामध्ये मला ज्यात त्यात ताजा ओला नारळाचा खव घालायची खूप सवय होती. नारळ आणला की तो खवून फ्रीजमध्ये ठेवायचा की आठवडाभर पुरतो, इथे मी वेगवेगळ्या स्टोअर्समधून नारळ आणून पाहिले पण एकही चांगला निघाला नाही. इथे फोजन किसलेला नारळ मिळतो पण चव नाही. इथे इंडीयन स्टोअर्स मध्ये मिळणाऱ्या गुळाच्या ढेपी पण घरी फोडता येत नाहीत. एक तर लाकडी घरे आणि कोणताही दणदण आवाज घरी केला की ते अमेरिकनांना सहन होत नाही. त्यामुळे या ढेपी मी अपार्टमेंट समोरच्या रस्त्यावर जाऊन फोडल्या आहेत.



अमेरिकेत पहिल्यांदा आलो तेव्हा अपार्टमेंटमध्ये रहायला लागलो. शेजारी एक इंडीयन मैत्रिण पण मिळाली. तिच्या घरासमोर मी एकदा केराचा डबा पाहिला म्हणून मी पण केराचा डबा बाहेर ठेवला. एक दोन दिवस गेले आणि बघितले तर केर जसाच्या तसाच. मग कळाले की इथे केर आपला आपणच बाहेर जाऊन टाकायचा असतो. इथे मोलकरीण नाही. धुणे भांडी करायला लागतात हे माहिती होतेच पण आता केरही टाकणे आलेच! मला साधा एक चमचा पण विसळायची सवय नव्हती. ही मोलकरीण किती काम करते ना! झाडू मारणे, लादी पुसणे, धुणे धुते, भांडी घासते, दळण आणून देते. कपड्याच्या घड्या घालते, बाथरूम घासते. भारतात घरी असो किंवा नोकरीवर आपण जात असलो तरी ही सर्व कामे आपल्याला हातावेगळी करता येतात. इथे डीशवॉशर आहे, २४ तास वीज आहे पाणी आहे मग त्यात काय अवघड आहे? असे विचारल्यावर म्हणावेसे वाटते. इथे या आणि घासा बरं भांडी! १-२ महिने नाही तर वर्षानुवर्षे घासत राहा म्हणजे बघा कामाचा कसा 'उबग' येतो ते. त्यातुनही नोकरी करत असले तर या घरकामचे एवढे काही वाटत नाही. कारण घरी आल्यावर वेगळेपणा आल्याने जरा उत्साह येतो हे अनुभवाने सांगते. पण तुम्ही घरी असाल, आत्ता घरीच आहे. घरी असून जर ही घरकामे केली की एक प्रकारचा खूप कंटाळा साचून राहतो आणि तोचतोच पणा खूप येतो. रांधा, वाढा, उष्टी काढा, असेच सारखे वाटत राहते. आपल्याकडे आपली आई, आजी हेच करत आल्या आहेत. खरे तर त्यांनाही हे काम दिवसभर पुरवत असेल. शिवाय पुर्वी बाहेर खाणे पण नव्हते. सर्व घरीच करायचे. अगदी तसेच इथेही आहे. भारतीय पदार्थ पटकन कुठेही उपलब्ध नसल्याने घरी करा आणि खा.




इथे माझ्या ओळखीच्या अमेरिकन बाईकडे एक मेक्सीकन कामाला येते. या अमेरिकन बाईला ३ मुले आहेत. ती मेक्सीकन बाई महिन्याचे २०० डॉलर्स घेते. संडास बाथरूम साफ करते, आणि व्हॅक्युमिंग करते आणि महिन्यातून २ दा येते. इथे धुणे घरात असेल तर ठीक आहे. धुणे घरात म्हणजे वॉशर ड्रायर घरात असेल तर धुणे सोपे आहे पण जर का घरी नसेल तर काही वेळेला अपार्टमेंटच्या बाजुलाच ही धुलाई यंत्रे असतात नाहीतर वॉशर ड्रायर असणाऱ्या दुकानातून आठवड्याचे धुणे धुवावे लागते. हेही एक मोठे काम आहे. आठवड्याभराचे सर्व कपडे ३-४ मोठ्या बास्केट मधून भरून त्या कारमध्ये ठेवा. आठवणीने सोप बरोबर घ्या. सुटे पैसे घ्या. सुटे पैसे नसतील तर धुलाई यंत्राच्या दुकानातून घेता येतात. मुले असतील तर त्यांनाही बरोबर न्या. मुलांकरता इथे वेगळ्या 'कार सीट' घ्याव्या लागतात. त्या उचलायला खूप जड असतात. मग मुलांना त्या कार सीटमध्ये ठेवून, कारसीटचे पट्टे लावून त्याना कारमध्ये ठेवा. थंडी असेल तर त्यांना स्वेटर्स, जाकीटे घाला. असा सर्व जामानिमा करून मग धुण्याला जा. तिथे वॉशर ड्रायर मिळून २ तास जातात. मग कपड्याच्या घड्या घाला, बास्केटमध्ये लावून घ्या. आणि मग परत असाच सर्व जामानिमा करून निघा. या धुलाईयंत्र दुकानात अशा मेक्सीकन, व ब्लॅक बायका मी बघितल्या आहेत. आम्ही पण सुरवातीला असेच बाहेर कपडे धुवून आणायचो. युनिव्हरसिटीमध्ये विद्यार्थी असायचे. तेही यायचे धुणे धुवायला. ज्यांच्याकडे कार नाहीत ते बसमधून यायचे. व काही जण कार शेअर करून यायचे. अमेरिकन विद्यार्थी यायचे ते धुणे वॉशर मध्ये घालून कार घेऊन एक चक्कर मारून यायचे. नंतर ड्रायर लावून परत जायचे. काही जणांचे कपडे असेच ड्रायरमध्ये रहायचे. एकदा आमचे धुणे असेच वॉशरमध्ये अडकले होते. काहीतरी प्रॉब्लेम झाला होता. मग त्या दुकानात टोल फ्री टेलीफोन नंबर होता. तिथे फोन केला व त्यांनी काही सुचना दिल्या. त्याप्रमाणे केले आणि आमचे धुणे मोकळे झाले.

.....पूढील भाग घेऊन येतेच....

इंग्रजीचा वर्ग

मेथॉडीस्ट चर्चमध्ये कॅथेलीन नावाची ७० वर्षाची बाई इंग्रजीचा वर्ग घ्यायची. हसत खेळत वर्ग चालायचा हा. या इंग्रजी वर्गाची सर्वात प्रमुख बाई बॉबी ८५ वर्षाची आहे. पाच सहा वर्ग आहेत. या इंग्रजी शिकणाऱ्या वर्गांमध्ये प्रामुख्याने चिनी, कोरीअन, टर्कीश, पाकिस्तानी या देशातील विद्यार्थ्यांच्या बायका होत्या. या बायका त्यांच्या मुलांना पण घेऊन यायच्या. या चर्चमध्ये त्या बायकांना इंग्रजी नीट शिकता यावे याकरता तात्पुरती बेबीसीटर्सची सोय केलेली असते.



मी व माझी एक श्रीलंकन मैत्रीण रेणूका या मुलांचे बेबीसिटींग करायचो. (अर्थातच वर्क परमिट होते म्हणून). ही मुले आमच्याकडे राहायची नाहीत. एक तर यांना बेबीसीटर्सकडे राहायची सवय नसते जशी अमेरिकन मुलांना जन्मापासूनच असते. आम्हाला खूप वैताग यायचा, एक तर त्या मुलांना इंग्रजी बोललेले कळायचे नाही आणि खूप रडायची ती मुले. त्यांना आई दिसायची नाही व खूप कावरीबावरी व्हायची. अशा वेळी मग त्या बायका मुलांना घेऊनच इंग्रजी वर्गात बसायच्या, मग आम्ही पण त्या वर्गात उपस्थित राहायचो.



हा इंग्रजीचा वर्ग असायचा आठवड्यातून दोन दिवस दोन तास. एका दिवशी एक धडा. त्या धड्यातील सर्व वाक्ये एकेकीने वाचायची. प्रत्येकीचे उच्चार वेगळे. या सर्व बायका इंग्रजी वाक्यांच्या खाली त्यांच्या भाषेतून इंग्रजी उच्चार लिहून घ्यायच्या. जसे मराठीतून ("माय नेम इज" याप्रमाणे) इंग्रजी शिकवताना शिकवणे कमी व गप्पा जास्ती. कॅथेलीन तिच्या नातवंडांची, पतवंडांची छायाचित्रे दाखवायची. प्रत्येक विद्यार्थिनीची चौकशी करायची.




इंग्रजी शिकवताना इकडच्या तिकडच्या गप्पांमध्ये एकदा साडीचा विषय निघाला. प्रत्येकीने साडीबद्दल खूप उत्सुकता दाखवली व मला विचारले की " तू आम्हाला साडी कशी नेसायची हे शिकवशील का?" कॅथेलीनच्या वर्गात ७-८ विद्यार्थिनी होत्या. प्रत्येकीलाच उत्सुकता आहे म्हणल्यावर एके दिवशी "साडी नेसण्याचा दिवस" घोषित केला. एका चीनी बाईकडे तिने भारतातून आणलेल्या ३-४ साड्या होत्या, त्याप्रमाणेच मॅचिंग पेटीकोट व ब्लाऊज पण होते. २ चिनी मुलींना साड्या नेसवल्या. नंतर लगेच साडीमधले छायाचित्रणही झाले. एका कोरिअन बाईला शर्ट पॅन्ट वरच साडी नेसवली. त्यातील पाकिस्तानी बाईने माझ्याकडून ३-४ साड्या सेट करुन घेतल्या. (सेट करून घेतल्या म्हणजे लहान मुलींची "कल्पना" साडी असायची त्याप्रमाणे). सेट केल्या म्हणजे निऱ्यांना व पदराला पिना लावलेल्या तिने तशाच ठेवल्या. साडी नेसणे शिकवल्याबद्दल या सर्व बायकांनी मिळून माझे आभार मानले. साडीबद्दल इतकी उत्सुकता दाखवल्याबद्दल मला तर खूपच छान वाटत होते.




एकदा कॅथेलीनने आम्हाला तिच्या घरी ख्रिसमस पार्टीला बोलावले. तिथे ८५ वर्षाची "बॉबी" व तिची १०२ वर्षाची आई "जुली" पण आली होती. ख्रिसमसचे झाड सुंदर सजवले होते व त्या झाडाखाली आम्हाला द्यायच्या भेटवस्तू ठेवल्या होत्या. रंगीबेरंगी व आकर्षक कागदी पिशव्यांमध्ये भेटवस्तू व त्या पिशव्यांमध्ये एकेकीच्या नावाची चिठ्ठी. प्रत्येकीला वाटले की आपल्याला काहीतरी वेगळी भेटवस्तू आहे, पण सगळ्यांच्या भेटवस्तू एकसारख्याच होत्या. नंतर सगळे मिळून स्मरणशक्तीचा खेळ खेळलो. स्मरणशक्तीच्या खेळात तिच्या घरांतील फक्त वस्तूंची नावे घ्यायची होती.




जेवणामध्ये सलाड, सँडविच, चॉकलेट केक, ज्युसेस, सुकामेवा, बटाटा चिप्स, आल्याची वडी (भारतीय नाही), कुकीज असे होते. आम्ही पण सर्वांनी कॅथेलीनला भेटवस्तू दिल्या. कॅथेलीनने प्रत्येकीच्या नवऱ्याला जेवण बांधून दिले.



"ख्रिसमस सुखाचा जावो" अशा शुभेच्छा देऊन एकमेकींचा निरोप घेतला. पार्टी सकाळी ११लाच होती. त्यादिवशी मायनस ५ अंश सेल्सिअस तापमान व कोणत्याही क्षणी पाऊस कोसळेल असे काळेकुट्ट आकाश भरून आले होते. असे पावसाळी वातावरण मला खूपच आवडते त्यामुळे ही पार्टी माझ्या कायमच्या लक्षात राहिली.

मी अनुभवलेली अमेरिका (२)

अमेरिकेत पहिल्यांदा आलो ते पोस्ट डॉक (Post Doctorate) करण्यासाठी. भारतीय अमेरिकेत वेगवेगळ्या निमित्ताने येतात. विद्यार्थी MS करायला. ते झाले की काहीजण पीएचडी करतात म्हणजे नोकरी मिळाली नाही तर देश न सोडता पीएचडी करतात. नंतर काही जण लग्नही जमवतात. काही जण एच १ व्हीसा घेऊन नोकरीवर येतात. अमेरिकेत 80 ते 85 टक्के (अंदाजे) लोक हे सॉफ्टवेअर क्षेत्रातले असतात. गुजराथी मोटेल बिझिनेस साठी इथे येतात तर काही जण फिरतीवर येतात नोकरीवरच त्यांचे हे फिरतीचे पोस्टींग असते बिझीनेस मिळवण्यासाठी. जे पुरूष इथे येतात त्यांच्या बायका dependent visa वर इथे येतात. काही dependent visa वर work permit काढून नोकरी करता येते तर काही वर नाही. मग अशा वेळेला आम्ही बायका काही ना काही मार्ग काढतो. प्रत्येकीचा मार्ग वेगळा. काही जणी शिक्षण घेतात, काही जणी त्यांच्या मुलांचे संगोपन करतात, तर काही जणी कोणत्याही प्रकारचे वर्क परमीट नसताना काम करतात, तर काही जणी voluntary work करतात.



तर ही पोस्ट डॉक कम्युनिटी खूप लहान असते. पोस्ट डॉक (post doctorate) ही degree नसते जशी पीएचडी असते तशी. ही एक प्रकारची कमी पगाराची नोकरीच असते. Post Doc means Research Experience in Foreign Countries यामध्ये paper publications असतात. Universtiy Campus खूप चांगले असते. पोस्ट डॉक करण्यासाठी अमेरिकेत भारतीयांसारखे चिनी, ब्लॅक, अमेरिकन्स, श्रीलंकन्स, बांगला देशीज, पाकिस्तानीज असे सर्व प्रकारचे लोक असतात. युनिव्हरसिटीमध्ये शिक्षणाचे वातावरण असते त्यामुळे सर्वजण एकमेकांशी मिसळून वागतात. पोस्ट डॉक करण्यासाठी तेलुगू लोक जास्त पाहिले. मराठी खूप कमी येतात. त्यामुळे आम्हाला आत्तापर्यंत एक-दोन असेच मराठी मुले भेटली. मराठी कुटुंब असूनपर्यंत भेटलेले नाही. आमचे भारतातील २-३ मित्र इथे पोस्ट डॉक साठी आलेले आहेत ते सोडून मराठी नवीन कुटुंब अजून तरी प्रत्यक्षात भेटली नाहीत.



आम्ही पहिल्यांदा ज्या युनिव्हरसिटीमध्ये आलो ते टेक्साज राज्यामध्ये. तिथे प्रचंड उन्हाळा असतो. तिथे ३-४ तेलुगू कुटुंबे होती. आम्ही सर्व जणी मिळून फिरायला जायचो, लायब्ररीत जायचो, एकमेकींकडे सहज म्हणून गप्पा मारायला जायचो. मी या सर्वांना मराठी पदार्थ खाऊ घातले आहेत आणि त्यांना ते आवडलेही आहेत. इथे आम्ही सर्व जणी चालत जायचो गोसरीला शुक्रवार संध्याकाळी पंजाबी ड्रेस घालून. इथल्या उन्हाळ्यात पंजाबी डेस घालता येतो इतका प्रचंड उन्हाळा असतो. १ वर्षानंतर दुसऱ्या राज्यात आलो तिथे आम्हाला २-३ कुटुंबे मिळाली. पाकिस्तानी, नॉर्थ इंडियन, श्रीलंकन. यातले काही पीएचडी करणारे होते. इथे ग्रोसरी स्टोअर्स लांब होते. पण बस सेवा छान होती. बसमध्ये जास्त करून भारतीय विद्यार्थी असायचे त्यामुळे मुंबईत प्रवास केल्यासारखेच वाटायचे. मी या बसमधून भरपूर हिंडलेली आहे. सुरवातीला ओळखी पटकन होत नाहीत अशा वेळेला मला एकटेपणा कधी आला नाही. बसमधून जायचे. प्रत्येक स्टोअर्स बघून यायचे काय काय आहे ते. असे केले की वेळही चांगला जातो, भटकंती होते आणि आपण कुणावर अवलंबून नाही. एकटे कुठेही फिरू शकतो हे पण महत्त्वाचे आहेच. कारण की अमेरिकेत public transport म्हणजे आनंदी आनंदच आहे. तुम्हाला कार येत नसेल तर घरी अडकून पडायला होते. पुण्यात कसे प्रत्येकाच्या बुडाखाली गाडी असते, इथेही तसेच आहे. पण भारतात रिक्षा टॅक्सी सेवा किती छान आहे. इथे आल्यावर मला हे खूप जाणवले. तिथे मला रिक्षातून हिंडायची खूप सवय होती. हात केला की रिक्षा हजर. मुंबईत तर काय कुठूनही कुठेही तुम्ही एकटे जाऊ शकता. कोणाचीही गरज भासत नाही. दुसऱ्यावर अवलंबून राहण्याची पाळी तर भारतात कधीच येत नाही. काही मोठ्या शहरात आहेत बस सेवा व ट्रेन्स पण मी अनुभवलेले नाही. काही दिवसानी जेव्हा आम्ही कार घेतली तेव्हा आम्ही दोन विद्यार्थीनींना गोसरीकरता बरोबर घेऊन जायचो.



इथली ग्रोसरी स्टोअर्स इतकी मोठी असतात की सुरवातीला आपल्या रोजच्या लागणाऱ्या वस्तू किंवा खाण्याचे पदार्थ शोधायलाच वेळ लागतो. नंतर सवयीने "टकाटक" कार्ट मध्ये टाकायचे. मुंबईमध्ये मी रहायचे तेव्हा आमच्या घरासमोरच एक स्नॅकबार होता तिथले मला बटाटेवडे, इडली, डोसे खायची खूप सवय झाली होती. इथे आल्यावर इतके हाल झाले ना! खूपच जाणवले मला ते! इथे काहीही मिळत नाही असे. पुण्यामध्ये आपण किती भटकतो आणि चरत असतो. अगदी गावाबाहेर घर असेल तर भाजी आणायला मंडईत आले तरी घरी जाताना फरसाण, ढोकळे, चितळ्यांच्या बाकरवड्या काही ना काही घेऊन जातोच ना. मला आठवतयं पार्ल्याला मी रिक्षेतून जायचे. आधी लायब्ररीत पुस्तके बदलणे, मग भाजी, बरोबर काही ना काही घ्यायचे खादाडीसाठी. घरी आल्यावर जे काही आणले असेल ते खाऊन चहा प्यायचा व मग स्वयंपाकाला लागायचे. इथे आल्यावर खूप जाणवले, आता सवय झाली. ही सवय इथे कशी बदलते पहा. समजा इंडियन स्टोअर्स जवळ नसेल तर अमेरिकन स्टोअर्समधून आयस्क्रीम, कुकीज, कोक व बटाटा चिप्स खूप खाल्ले जातात. इथे तर काय आयस्क्रीमच्या बादल्याच मिळतात. बटाटा चिप्स तर तुम्ही एकदा खायला बसलात ना तर खातच बसतो माणुस! रोज दुपारी चहा ऐवजी कोक ढोसायची खूप सवय लागून गेली होती. वजन खूप वाढले. एक दिवस असा आला की आता हे सर्व थांबवायलाच पाहिजे. आता आम्ही वरील कोणतेही पदार्थ आणत नाहीत, मग खाणे तर राहिले खूप दूर!!


...... पुढील भाग घेऊन येतेच ......

मी अनुभवलेली अमेरिका (१)

गवार कितीला दिली गं? ८ रुपये पाव ताई. बापरे, ८ रु. पाव! ७ नि दे ना! ताई न्हाई परवडत, तुम्हाला म्हणून ७.३० रू पाव ने देते. घ्या ताई. माल एकदम चांगला आहे. ताजी भाजी आहे एकदम. असे संभाषण होते ते भारतात. दररोज जर का तुम्ही ठराविक भाजीवालीकडून भाजी घेत असाल तर तुमचा संवाद वाढतो. मुले किती? कोणत्या ऑफीसला जाता? साडी किती छान आहे ताई तुमची असे करत करत तुमच्या जीवनातला भाजी व भाजीवाली हा एक अविभाज्य घटक ठरून जातो. इथे तसे नाही. इथे म्हणजे अमेरिकेत. सर्व दुकानातून भाजी आकर्षकरित्या मांडलेली असते. स्वच्छ सुंदर भाजी. कोणतीही कीड नसलेली. माती न लागलेली भाजी. कोणतीही भाजी तुमची तुम्ही, हवी तशी घेऊ शकता. शक्य वाटल्यास वजनही करून घेऊ शकता. वजन काटे बाजूला असतातच. पैसे देवून बाहेर पडा. इथे पण कॅशिअरशी संवाद होतो, पण तो ठराविकच. hi, hello, how are you? you have a good day. that's it.



पुढे पुढे भाजी घेणे खूपच मेकॅनिकल होऊन जाते. जेव्हा आपण पहिल्यांदा अमेरिकेत येतो तेव्हा आपल्याला हा भाजी नामक प्रकार खरेदी करायला खूप छान वाटते, पण नंतर कंटाळवाणा होतो. कितीही कंटाळा आला तरी जावे हे लागतेच नाहीतर आठवडाभर भाजी नाही. भारतात कसे सहज म्हणून चक्कर मारायला बाहेर पडले तरी आपण येताना एक दोन जरुरीपुरत्या भाज्या आणू शकतो. काही ठिकाणी तर टोपलीभर भाजी घेऊन घरी तुमच्या दारात येतात विकायला. इथे अमेरिकेत भाजीची दुकाने काही जवळ नसतात. त्यासाठीच इथे कार लागते. तुमच्याकडे कार नसली तर तुम्हाला कोणीही विचारत नाही तुम्हाला भाजी/किराणा आणायचा आहे का? सुरवातीला लगच्या लगेच तुमच्याकडे कार नसते. त्यातून तुम्ही युनिव्हरसिटीत असाल तर जवळपास किराणामालाची दुकाने असतात. तुम्ही चालतही जाउ शकता. दुकान दूरवर असेल तर बस सर्विस असते, त्यातुनही जाऊ शकता. बसस्टॉप हा काही वेळेला घरापासून थोडा लांब असू शकतो. मग अशा वेळेला घरापासून किराणा माल/भाजीची ने आण करणे कठीण होऊन बसते. कडाक्याच्या थंडीत तर ओझी उचलून जीव जातो तुमचा. चक्क हमाली. नशिबाने तुमची एखादी मैत्रिण/मित्र असेल तर सांगतो आमच्याबरोबर या तुम्ही भाजी आणायला.



तर ही भाजी म्हणजे नुसती भाजी नाही तर सर्व सामान दैनंदिन जीवनात लागणारे आणावे लागते. भाजीपाला, फळे, दूध, ज्युस, काही वेळेला पाणी पण विकत आणावे लागते. शिवाय तेल, साखर, चहा, पीठे, मीठ, ब्रश, कोल्गेट, वॉशिंग पावडर, लिक्विड सोप, यादी बरीच मोठी आहे. पेपरटॉवेल, लहान मुलं असेल तर डायपर, साबण, अजून बरेच काही दैनंदिन जीवनाला लागणारे. ही झाली अमेरिकन स्टोअर्स मधली यादी. इंडीयन स्टोअर्सची यादी वेगळी. हे इंडियन स्टोअर्स जर जवळ असेल तर ठीक. खूप दूर असेल तर एकाच वेळी आठवणीने बरेच सामान आणावे लागते. त्यात डाळी, पिठे यांचे वजन खूप असते ना. त्यातून वरचा मजला असेल तर त्रासदायक ठरते. दूध, ज्युस, पाणी यांचेही ३-४ लिटरचे कॅन असतात ते वाहून आणायचे. कार्टमधून कारमध्ये, कारमधून काढून घरी. वरचा मजला असेल तर वैताग. सध्या आम्ही वरच्या मजल्यावर राहतो. बाहेरून जिना आहे त्यामुळे पायऱ्या कमी आहेत इतकेच. कडाक्याची थंडी असेल आणि बर्फ पडत असेल तर काय छान वाटतयं ना ही ओझी उचलायला. एक तर जाड जाड कोट, स्वेटर्स, मफलर, हातमोजे घालून शरीर वजनदार होते, त्यात ही सामानाची भर! ओझी उचलून मनगट बळकट बनते. जड जड सामानाची ने आण करून ,जिने वर खाली उतरून व्यायाम होतो. ऱ्हदयाचे ठोके वाढतात म्हणजेच श्वासाचा व्यायाम पण छान होतो.



मी मुंबईत असताना तर टेलिफोनवरून किराणामालाची यादी सांगायचे. दोन तासात स्वच्छ व नीटनेटके पॅकींग केलेले सामान घरपोच! नाहीतर जाता येता यादी द्या तुमच्या दुकानदाराकडे, माल घरपोच. तुमच्याकडे कार नसेल तर भारतीय किराणामाल तुम्ही ऑनलाईन पण मागवू शकता. ५० डॉलर्सच्या वर बिल असेल तर घरपोच मालाचे वेगळे पैसे घेत नाहीत. पॅकींग चांगले असते. भारतात बाकीचा किराणा सोडला तर भाजीपाला आणावाच लागतो. मुंबई मध्ये असाल ट्रेनच्या धक्याबुक्यातून पटकन फलाटावर उतरून घरी जाता जाता भाजी. पुण्यात असाल तर प्रचंड गर्दीतून कसरत करत भाजी आणायला लागते. धूळ व धुर असतोच सगळीकडे पसरलेला. पण भाजी सोडली तर किराणा, दूध, पेपर, घरपोच असते! धुणे भांडी नाहीत! ऑफीसमधून घरी आल्यावर फक्त स्वयंपाक. घरी असाल तर बाकीची दमणूकही नाही. तसा काही ठिकाणी वीज व पाण्याचा तुडवडा आहेच, तिही एक कटकट असतेच. या सर्वातून मला जाणवले ते असे की भारतात इतर सुखसोयी असल्या तरी हवेतले प्रदुषण, वाहनांचे आवाजाचे प्रदुषण, मुंबईत तर सतत घाम येत असतो, या सर्व गोष्टींनी खूप दमायला होते. इथे बाकीची हमाली कामे करून दमायला होते पण एक प्रकारचा व्यायाम होतो, शिवाय स्वच्छ शुद्ध हवा आणि आपल्याला ही सर्व कामे करायचीच आहेत मग तुम्हाला कंटाळा येवो, बरं नसू देत, किंवा तोचतोचपणा साठून रहू देत. आपल्याला सतत काम करण्यासाठी सज्ज रहायचे आहे त्यामुळे ओघाने सतत तरतरीत रहाने आलेच. मुंबई पुण्यात तर संध्याकाळच्या स्वयंपाकालाही बायका मिळतात. ऑफिसमधून आले की स्वयंपाक तयारच असतो. मी माझ्या मैत्रिणीकडे बघितले आहे की स्वयंपाकाला बाई संध्याकाळची. शिवाय सकाळी ६ लाच मोलकरीण हजर. धुणेभांडी केरवारे करून ७ लाच घर एकदम चकाचक. असो.


.....पूढील भाग घेऊन येतेच....

गोंधळात गोंधळ

सकाळी मित्रमैत्रिणींचा निरोप घेऊन आम्ही निघालो डॅलस विमानतळावर. आमचे दोन मित्र आम्हाला विमानतळावर सोडणार होते. सामान बरेच असल्याने दोन कार कराव्या लागल्या. अर्धा संसार ups तर्फे पाठवला व अर्धा आमच्या चार बॅगांमधे.



निघण्याच्या वेळी रविने जाळ्यावर विमान कोणत्या गेटवरून सुटणार आहे ते बघून त्याने तसे श्रीनिवासला सांगितले. श्रीनिवास अवाजवी आत्मविश्वासात म्हणाला," हो हो. मला माहित आहे सर्व. मी आत्तापर्यंत बऱ्याच जणांना विमानतळावर सोडले आहे."



आमच्या कार निघाल्या. एका कारमधे मी व श्रीनिवास व दुसऱ्या कारमधे रवि व विनायक. विमान दुपारी साडेबाराचे होते म्हणून २ तास आधी निघालो. एक तास जाण्यामधे व एक तास सामानाची क्ष किरण तपासणी याकरता. श्रीनिवास व मी ११ ला विमानतळावर पोहोचलो व रवि-विनायकची वाट पाहू लागलो. साडेअकरा व्हायला आले तरी ह्यांचा पत्ता नव्हता. श्रीनिवास ३-४ वेळा शोधायला गेला त्यांना. तसे रवि-विनायक पण वेळेवर पोहोचले होते विमानतळावर, ते पण आम्हाला शोधत होते. शोधता शोधता भेटले एकमेकांना त्या अवाढव्य विमानतळावर. कोणाकडेही जागोजागी भटकणारे दूरध्वनीयंत्र नव्हते .



गंमत काय झाली होती की रवि ज्या गेटवरून विमान सुटणार त्या गेटवर उभे होते. श्रीनिवास व मी चुकीच्या गेटवर उभे होतो. श्रीनिवासच्या अवाजवी आत्मविश्वासामुळे सगळा गोंधळ उडाला होता.



आम्ही दोघे काउंटरवर गेलो तेव्हा तेथील बाई म्हणाली, " आता १२ वाजले आहेत. तुमच्या सामानाची क्ष किरण तपासणी होईपर्यंत एक तास जाईल. तुमचे विमान चुकले आहे. पण मी तुमच्याकरता एक काम करू शकते. जास्तीचे पैसे न घेता तुम्हाला शिकागोतर्फे ग्रीनवीलचे बुकींग करून देते." आता परत सगळा उलटा प्रवास करण्यापेक्षा वेळ जास्त लागला तरी चालेल म्हणून आम्ही लांबचा पल्ला पत्करून जाण्याचा निर्णय घेतला.



श्रीनिवास रविला टाटा बाय बाय केले आणि परत काउंटरपाशी येऊन उभे राहिलो सामानाची क्ष किरण तपासणी करायला. एक गोंधळ संपल्यावर दुसरा गोंधळ सुरू झाला. त्यावेळी ११ सप्टेंबरच्या अमेरिकेवरील अतिरेकी हल्यामुळे एकूणच विमानतळावरची तपासणी व्यवस्था खूपच कडक झाली होती. चार बॅगांमधला भरलेला संसार उलथापालथा केला गेला.



आमचे विमान उड्डाण असे काहीसे होते. ३ ते ५ डॅलस-शिकागो, शिकागोला ३ तासांच्या अवधीनंतर ८ ते १० शिकागो ते ग्रीनवील असे दुसरे उड्डाण. विमानतळावरील धावपळ संपल्यावर आम्ही थोडे खाऊन घेतले आणि प्राध्यापकांना दूरध्वनी करून आन्सरिंग मशीनवर निरोप ठेवला की " आमचे विमान चुकले आहे, त्यामुळे दुपारी ३ च्या ऐवजी रात्री ११ च्या सुमारास आम्ही ग्रीनवीलला पोहोचत आहोत." आणि डॅलस-शिकागो विमानात प्रवेश केला.



शिकागो विमानतळावर पहिल्याप्रथमच आम्हाला अमेरिकेतील विविध माणसांची गर्दी दिसली. आता विमानतळावर तीन तास थांबावे लागणार होते. मला गर्दी पाहून खूप आनंद झाला. त्या गजबजलेल्या विमानतळावर तीन तास कसे गेले ते कळलेच नाही. विनायकला सामानापाशी बसवून मी मनसोक्त हिंडून घेतले विमानतळावर. सरकती पायवाट व सरकते जीने यावरून फिरले. प्रत्येक विमान आले की गर्दीचा लोंढा इकडून तिकडे जात होता. बरीच विमाने जमिनीवरून आकाशाकडे व आकाशातून जमिनीकडे झेपावताना पाहिली. काचेच्या तावदानातून विमानतळाच्या बाहेरील दृश्य सहज दिसत होते की जेथून विमाने प्रत्यक्षात उडतात. बरीच वर्दळ असते तिथे. वर्दळीचे निरिक्षण करताना लक्षात आले की तेथील कर्मचारी खूपच व्यग्र असतात.



विमानतळावर फिरताना एका गेटवर एकीचे विमान अगदी थोडक्याकरता चुकले, तिने तिथल्या माणसाला खूप विनवले, पण तो म्हणाला, आता विमानाचा विमानतळावरचा संपर्क तुटला आहे. मी काहीही करू शकत नाही. दुसरीकडे सर्व प्रवासी विमानात बसले होते पण विमानचालक गायब होता, शेवटी माईकवरून त्याचे नाव २-३ वेळा पुकारण्यात आले.



इकडे तिकडे फिरल्यावर बरीच भूक लागली म्हणून विमानतळावरच्या उपहारगृहात शिरलो. तिथे एक मद्रासी दिसला. त्याला पाहिल्यावर असे वाटले की आत्ता इथे गरम गरम इडली सांबार मिळाले तर किती छान होईल! उपहारगृहात पण विमानचालक त्यांच्या गणवेशात बसून त्यांचे जेवण घेत गप्पा मारताना दिसले.



फ्राईड राईस खाऊन घेतल्यावर परत एकदा प्राध्यापकांना दूरध्वनी करून आन्सरिंग मशीनवर निरोप ठेवला की " आम्ही शिकागोवरून निघालो आहोत, दोन तासात पोहोचू" ८ ला निघणारे विमान ९ वाजता गेटवर लागले. विमानात बसल्यावर पण विमान लवकर उडेना. विमानातील छोट्या खिडकीतून बाहेर पाहिले तर एकापाठोपाठ एक अशी विमाने लागली होती. धावपट्टीवरून हळूहळू विमान सरकत होते. विमानांचा वाहतुक मुरंबा झालेला पाहून खूप आश्चर्य वाटले. पाऊस व जोराचा वारा असल्याने विमाने उड्डाणाकरता हळूहळू सोडली जात होती. डेंटनच्या घरातील साफसफाई करण्याने व सामानाची बांधाबांध करण्याने आधीच जीव मेटाकुटीला आला होता, त्यातून हा दीर्घकाळ प्रवास!! पण काय करता?



शेवटी एकदा पंखातील सर्व बळ एकवटून घेतली उडी आकाशात आमच्या विमानाने. थोड्याचवेळात हवाईसुंदरीने शीतपेय आणून दिले, त्यामुळे थोडे बरे वाटले. खिडकीतून खाली पाहिले तर एकदम नयनरम्य दृश्य दृष्टीस पडले. आकाशात जणू काही पिवळ्या रंगांच्या माळा पसरल्या आहेत. हवामान चांगले नसल्याने विमानाचा वेग कमी होता. रात्री सुमारे १२ ला आम्ही ग्रीनवील साऊथ कॅरोलिना विमानतळावर पोहोचलो. सरकत्या जिन्यावरून खाली उतरताच प्राध्यापकांना हस्तांदोलन केले. आमची छायाचित्रे त्यांना आधीच पाठवल्याने आम्हाला त्यांनी लगेचच ओळखले.



तिकडे प्राध्यापकांचाही थोडा गोंधळ उडाला होता. आन्सरिंग मशीनवर ठेवलेले ४-५ निरोप न ऐकताच ते आम्हाला दुपारी ३ ला ग्रीनवील विमानतळावर न्यायला आले होते. घरी परत गेल्यावर निरोप ऐकले व रात्री परत १२ ला आम्हाला घ्यायला आले. डेंटन ते ग्रीनवील साधारण १००० मैलाचा प्रवास. तीन तासाची थेट फ्लाईट बुक केली होती. पण या गोंधळामुळे सकाळी ९ वाजता निघून तब्बल १५ तासांनी ग्रीनवीलला पोहोचलो.



ग्रीनवील ते क्लेम्सनचा तासभराचा प्रवास रात्री दिसणाऱ्या घनदाट झाडांनी सुखावून गेला. विनायक प्राध्यापकांशी बोलत होता. मी मात्र डोळे मिटून दिवसभर झालेल्या गोंधळाची उजळणी करत होते.

हे आमचे अमेरिकेतील येथे आल्यापासून वर्षाच्या आतले पहिले स्थलांतर. दुसऱ्या स्थलांतरात A to Z सर्व सामान ups तर्फे पाठवले. फक्त आमचे पिटुकले दूरदर्शन यंत्र व संगणक आमच्याबरोबरच आमच्या कारमधे. अर्थात दुसरे स्थलांतर कारने जाण्याच्या टप्यात होते.

दूध

दूध अशी हाक आली की आम्ही स्टीलचे/हिंडालियमचे पातेले विसळून टेबलावर उपडे करून ठेवायचो कारण की आम्हाला तसे तांब्यांनी सांगून ठेवलेले होते की मी बऱ्याच ठिकाणी दूध घालतो, मला अजिबात वेळ नसतो, पातेले तयार ठेवलेत तर मला पटकन दूध घालून दुसरीकडे जाता येईल. त्यांचा एक टेंपो होता त्यामध्ये ३-४ मोठाले कॅन असायचे. कॅनमध्ये ३-४ मापे असायची. प्रत्येकाच्या घरी ४ मापे, ६ मापे असे ठरलेले दूध ते घालत असत. जेव्हा जास्तीचे दूध हवे असेल तर सांगायचे आधी ८ दिवस सांगून ठेवत जा. सणासुदीचे दिवस असतील तर, किंवा कुणी पाहुणेरावळे आलेले असतील तर, किंवा घरी लहान मूल आलेले असेल तर दूध जास्त लागते. थंडी असो, पाऊस असो, नियमितपणे दूध घालणे आणि ते सुद्धा घरोघरी जाऊन हे काही सोपे काम नाही. दूध नासले की कॅलेंडरवर टीक मार्क करायचो आम्ही. कमीचे, जास्तीचे दूध, दूध ज्यादिवशी आले नाही, अशा सर्व नोंदी कॅलेंडरवर असायच्या. दूध एकदम चांगले दाट असायचे. श्री तांबे अजूनही आमच्या आईच्या घरी दूध घालतात, आता ते पिशवीतून येते.



श्री. तांबे यांच्या आधी खूप पूर्वी आईकडे सरकारी दूध घेत असत. हे सरकारी दूध एका चौकोनी लाकडी टपरीमध्ये येत असे. त्यांच्या एक लिटरच्या काचेच्या बाटल्या खूप जाडजूड असायच्या. त्यावर चांदीसारखी दिसणारी टोपी होती. चांदीसारख्या दिसणाऱ्या कागदावर थोडे पट्टे, काहींवर निळे, तर काहींवर हिरवे, लाल. निळ्या रंगाचे पट्टे म्हणजे म्हशीचे दूध आणि हिरव्या किंवा लाल रंगाचे पट्टे असतील तर ते गायीचे दूध असे काहीतरी होते. हे दूध आणायला पहाटे पहाटे जायला लागायचे. सरकारी दूधाची गाडी यायची. त्यातून बाटल्या खाली उतरवल्या जायच्या आणि मग त्याचे वाटप व्हायचे. रिकाम्या बाटल्या देवून भरलेल्या बाटल्या द्यायच्या. बाटल्यांचे दूध घरी आले की ते पातेल्यात काढून तापवायचे व रिकाम्या बाटल्या धुतल्या जायच्या दुसऱ्या दिवशी नेण्याकरता. पहाटे ४ ला चौकोनी टपरीसमोर रांग लावावी लागत असे. वेळेवर गेले नाही तर दूध संपायचे. सरकाअरी दूध घेणाऱ्यांकरता एक कार्ड असे ते दाखवायचे व दूध घ्यायचे. पहाटे दूध आणण्याचे काम माझे आजोबा नाहीतर बाबा करत असत. उन्हाळ्यात पहाटे उठायला काही वाटायचे नाही. उलट गार हवेत छान वाटायचे. आम्ही दोघी बहिणी बाबांबरोबर जायचो कधीकधी दूध आणायला. थंडीपावसात जायला थोडे कठीण असे. त्यावेळेला पुण्यात कडाक्याची थंडी पडायची. पहाटे पहाटे दूध आणण्याकरता बाबांनी दार उघडले की इतके काही थंडगार वारे आत यायचे की आम्ही दोघी बहिणी लगेच ओरडायचो बाबांवर " बाबा दार लावून घ्या ना पटकन, खूप थंडी वाजत आहे" आई बजावायची "अंधार आहे, जाताना बाहेरचा दिवा आठवणीने लावून जा. बाबांचे मित्र दूध आणायला यायचे. तिथे कधीकधी निरोपांची देवाणघेवाण होत असे. "आज आमची सौ येणार आहे बरंका वहिनींना भेटायला. त्यांना आठवणीने निरोप द्या."




लग्न झाल्यावर सासरी आमच्याकडे कॅनचेच दूध होते. दूध घालायला घरी आले की लगेच मनीमाऊ यायची दूध प्यायला. दूध गॅसवर तापवायला ठेवायच्या आधी ही मनीमाऊ इतकी काही भंडावून सोडायची की तिला पहिले बशीत ओतून द्यायचे दूध मग गॅसवर तापवत ठेवायचे. नंतर चितळ्यांचे दूध सुरू केले. जेंव्हा मुंबईत आलो तेव्हा घरी येऊन नाही कुणी दूध घातले. घरी येऊन दूध घालायची फॅशन फक्त पुण्याचीच असावी. मुंबईत जिथे आम्ही राहत होतो तिथे खालीच एक डेअरी होती. तिथे पातेले घेऊन जायचे. हे पातेल्यातले दूध घरी घेऊन जाताना श्वास रोखून जावे लागत असे कारण की पातेल्यातले दूध हेंदकाळून खाली सांडायची भीती. हे दूध इतके काही "महापातळ" होते की काय बिशाद चहाचा रंग बदलेल. नंतर जरा थोड्या लांब असणाऱ्या डेअरीतून चांगल्या प्रतीचे दूध आणायला लागलो. हे दूध तो डेअरीवाला आम्हाला एका पातळ प्लॅस्टीकच्या पिशवीतून देत असे. त्यावर एक छोटा दोरा बांधून. अलगद पिशवीत भाजीच्या सर्वात वर ठेवायचे मी हे दूध. हे दूध पातेल्यात ओतताना पण एक कसरतच असे. एक तर आधी त्या पिशवीला निरगाठ असायची. डाव्या हाताने पिशवी धरायची व उजव्या हाताने ती गाठ सोडवायची. गाठ सोडवायची म्हणजे ब्लेड घेऊन ती अचुक कापायची. कापली की प्लॅस्टीकची पातळ पिशवी पूर्णपणे उघडायची त्यामुळे अगदी काळजीपूर्वक हे दूध पातेल्यात ओतावे लागायचे. त्याकरता मी एक युक्ती काढली. ही पिशवी पातेल्यातच ठेवायची व वरून कापायची निरगाठीच्या खालूनच म्हणजे दूध पातेल्यात आणि मग प्लॅस्टीकची पिशवी काढायची. थोडे दिवसांनी पिशवीतले दूध सर्रास येऊ लागले. आधी महानंदा आले, नंतर वारणा व गोकुळ.



इथे अमेरिकेत आल्यावर अगदी पहिल्यांदा सवयीने कॅनमधले दूध मी पातेल्यात घेऊन तापवायचे. पण इथे कुठची साय, नि कुठचे लोणी, नि कुठचे तूप! जरूरीपुरते दूध काढा, तापवा अगर तापवू नका, तसेच प्या. खरे तर दूध म्हणजे चहा आलाच. चांगला चहा हा पूर्णपणे दूधावर अवलंबून असतो. अगदी थोड्या दुधाने चहाचा रंग बदलायला पाहिजे. चहा म्हणजे कसा अमृततुल्य चहा लवकरच घेऊन येते!!

पक्षी

यातील काही पक्षी ब्रेड खाताना तो हवेतच झेलून खातात. परत बागडत एक फेरी मारून येतात. पाण्यात एक डुबकी मारतात. परत पंख हालवत येतात ब्रेड खायला. खूप मजा येते यांना ब्रेड देताना.

मी जरा फ्रेश होऊन येते !

तीन चार महिने झाले की माझी चुळबुळ सुरू व्हायची. चार महिने म्हणजे खूप झाले. विनुला सांगायचे मी जाऊन येते रे पुण्याला. खरे तर मुंबईवरून पुण्याला जाणे म्हणजे काही खूप लांब जाणे नाही, अगदी सकाळी जाऊन संध्याकाळी परत येण्याइतपत जवळ आहे. ही चार पाच दिवसांची ट्रीप म्हणजे जाताना जितका उत्साह तितकाच किंवा त्याहूनही अधिक उत्साह मला येताना असायचा. खूप फ्रेश होऊन यायचे मी. बॅग पण छोटी सुटसुटीत असायची. ही छोटी बॅग भरताना पण मला भारी उत्साह असायचा. जाता येताना डेक्कन एक्सप्रेस ठरलेली असायची. रेल्वेमध्ये ही एक छान सोय असते. बायकांचा एक वेगळा डबा असतो. आपण एकटे जरी असलो तरी इतर बायकांच्या गप्पा आपल्या कानावर पडतात. ऐकून करमणूक होते आणि प्रवासही छान होतो.



पंजाबी ड्रेस घालून, गळ्यात एक पर्स लटकवून व बॅग घेऊन मी डेक्कनमध्ये प्रवेश करायचे. गाडी सुटताक्षणी कानातले गळ्यातले सेट घेऊन विक्रेते यायचे. हा एक छान टाईमपास असतो. तीन चार चौकोनी बॉक्स असायचे ते सर्व बायकांमध्ये फिरायचे इकडून तिकडे. हे बघण्यात पण छान वेळ जातो. खिडकीत जागाही कदाचित मिळायची थोड्यावेळाने. कर्जत आले की बटाटेवडे खाणे हे ठरलेले. खिडकीतल्या बायकांना विनंती करून बाकीच्या "ए माझ्यासाठी घे गं पटकन" अशा सांगायच्या. मग खिडकीतून हळूच बटाटेवडे घेऊन ते बायकांकडे द्यायचे व पैसे बटाटेवडेवाल्याकडे. सगळ्यांचे मग बटाटेवडे व त्यावर कॉफी चहा वगैरे सुरू व्हायचे.



सर्व बायका थोड्या स्थिरस्थावर होऊन मग "तुम्ही कुठे निघालात? " "कोणत्या स्टेशनवर उतरणार? शिवाजी नगर की स्टेशन? " "मुंबईत कुठे राहता? " अशा थोड्या गप्पा टप्पा सूरू व्हायच्या. नंतर घाटातले सृष्टीसौंदर्य पाहण्यात खूप मजा यायची. घाट पाहता पाहता मनातच "हं आता तासाभरात येईलच शिवाजी नगर" कधी एकदा पुणं येतयं आणि मी आईकडे जाते असे होऊन जायचे मला. शिवाजी नगरला उतरायचे मी. स्टेशन येताक्षणी अगदी लगेचच उतरायचे. भराभर जिना चढून पूल ओलांडून पलिकडच्या पायऱ्या पण अगदी पटापट उतरायचे. मला अजिबात धीर नावाचा प्रकार नाही. असे भराभर चालून गेले की मग शिवाजी नगरला पटकन रिक्षा मिळते नाहीतर नंतर थोडे कठीण होऊन बसते.



रिक्षात बसल्यावर पण किती ही रहदारी! केव्हा येणार घर! असे मनातल्या मनात पुटपुटायचे. आईच्या घरासमोर रिक्षा थांबली रे थांबली की हातातले पैसे देऊन धावतच बॅग टाकून आईला आवाज द्यायचे आले गं मी! आई पण लगेच म्हणायची आलीस का! आम्ही वाटच बघतोय! चल लगेच हात पाय तोंड धूऊन घे. जेवायलाच बसू या. मी आमटी गरम करत ठेवते. का आधी चहा ठेऊ? " नको चहा नको. माझे खाणेपिणे झाले आहे मधेवाटेत" इति मी. जेवायलाच बसूया लगेच. मला खूप भूक लागली आहे. जेवत जेवता "आई तुझ्या हातचं जेवायला किती चांगलं वाटतं गं!! एकीकडे गप्पा सूरू व्हायच्या लगेच आमच्या. जेवल्यावर रंजनाला फोन. ती पण लगेच ऑफीस सुटल्यावर घरी यायची आणि सई पण माझी भाची! मग आमच्या तिघींची जी टकळी चालू व्हायची ती अगदी मी निघेपर्यंत! बडबड करून डोके दुखायला लागायचे. रात्री झोपताना पण "आता झोपू या हं १२ वाजून गेलेत, सकाळी उठवत नाही मग" आई म्हणायची. ५ ते १० मिनिटेच शांत जात असतील. परत कुणाला तरी काहीतरी आठवायचे की परत वटवट सूरू.



आईकडे गेल्यावर एक दिवस चतुर्श्रुंगी व कमलानेहरू पार्क हे कार्यक्रम ठरलेले. चतुर्श्रुंगीला देवीचे दर्शन घेतल्यावर पुढे एक गणपतीचे देऊळ आहे तिथेही जायचो. या दोन ठिकाणी जाऊन आले की मन प्रसन्न व्हायचे. कमला नेहरू पार्कला तर खूपच मजा यायची. सई जायची घसरगुंडी खेळायला. बाबा पार्कला एक चक्कर मारून यायचे व येताना सईला परत घेऊन यायचे. तोपर्यंत आम्ही तिघी म्हणजे आई, मी व रंजन माझी बहीण हिरवळीवर बसून निवांत गप्पा मारत बसायचो. तिथे आमच्या ओळखीचा एक भेळपुरीवाला व पाणीपुरीवाला होता. तिथे मनसोक्त खादाडी करायचो. भेळपुरी, पाणीपुरी, दहीबटाटापुरी व रगडा पॅटीस. जाताना व येताना आईबाबा व सईला रिक्षेत बसवून द्यायचो. त्यामुळे आम्हा दोघी बहिणींच्या वेगळ्या गप्पा व्हायच्या. रिक्षेत बसल्यावर आई बजावायची. लवकर या बरं का! आम्ही दोघी "हो गं आई. " आम्ही दोघी मुद्दामुनच रमत गमत यायचो कारण की तोच वेळ आमच्या दोघींच्या गप्पांसाठी असायचा! या दोन कार्यक्रमांच्या आधी १-२ दिवस मी सासरी जाऊन यायचे. तिथे माझी जाऊ वसुधा व पुतणी सायली माझी वाटच पाहात असायच्या कारण की आमच्या तिघींचाही कार्यक्रम ठरलेला असायचा तो म्हणजे तुळशीबाग व पुष्करिणी भेळ!!



मुंबईला परत निघायच्या दिवशी मी थोडे लवकर जेवायचे. नंतर एक छोटी डुलकी काढून साबणाने स्वच्छ तोंड धूउन पावडर कुंकू लावायचे. तोपर्यंत आईचा चहा व्हायचा. चहा घेऊन आजीआजोबांच्या फोटोला व आईबाबांना नमस्कार करून निघायचे. निघताना आई हळदी कुंकू लावायची. सोबत डिंकाचे लाडू, साजूक तूप, थालिपीठाची भाजणी काही ना काही द्यायचीच!! मुंबईला निघताना मी एकदम फ्रेश असायचे. बहीण भाची किंवा कधी कधी आईबाबा मला सोडायला यायचे पुणे स्टेशनवर. पुणे स्टेशनला बसायला जागा मिळायची. गाडी सुटल्यावर रंजना सई किंवा आईबाबा जे कोणी सोडायला येणार असेल त्यांना हात हालवून टाटा करत रहायचे मी खिडकीतून ते दिसेनासे होईपर्यंत!


गाडी सुरू होऊन प्लॅटफॉर्म सोडायची. आता मात्र थोडे अश्रू वाहायचे डोळ्यातून. थोड्यावेळाने चहा यायचा. चाय चाय ! गरम चाय! कितने को दिया?..... गाडीनेही भरपूर वेग घेतलेला असायचा.

टंकलेखन (३)

तक्ते बनवताना सर्व गोष्टींचा अंदाज आधीच घ्यावा लागतो. त्यात रकाने किती आहेत, प्रत्येक रकान्यात मजकूर किती आहे, आकडेवारी किती आहे. शिवाय डाव्या व उजव्या बाजूने कितीवर मार्जिन सेट करायचे. तक्त्याच्या खाली जो कोणी सही करणार आहे त्याचे नाव व पद. सही करण्याकरता सोडलेली जागा, शिवाय तक्त्यावरचे शीर्षक. प्रत्येक गोष्टीचे मोजमाप, अंदाज घेणे, शिवाय तक्ता कशा प्रकारे सुबक दिसेल हे पण विचारात घ्यावे लागते. तक्त्यामध्ये सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे टॅब लावणे. किती अंतरावर किती टॅब लावायचे आणि टॅब लावताना विचारात घ्यावे लागते ते म्हणजे दोन टॅबमधले अंतर. उदाहरण घ्यायचे झाले तर पहिला रकाना no. of items तर याचे आधी स्ट्रोक मोजायचे, दोन शब्दांच्या मधली जागा मोजायची, शिवाय अलीकडे व पलीकडे एकेक मोकळी जागा आणि दोन रकान्यांमधल्या रेषा मोजायच्या. आता no. of items मध्ये १२ स्ट्रोक आहेत दोन शब्दांच्या मधल्या मोकळ्या जागा धरून. शिवाय अलीकडे व पलीकडे एकेक आणि दोन रेषा म्हणजे १२ + ४ = १६ म्हणजे पहिला टॅब १६ अंकावर लावायला लागेल याप्रमाणे सर्व टॅब लावून घ्यायचे. टॅब लावायची एक की असते कळफलकावर ती दाबायची प्रत्येक टॅब लावल्यावर म्हणजे मग ते लागतात. हे टॅब नेमलेल्या ठिकाणी लागलेले आहेत का नाही ते कळफलकाच्या सर्वात वरची पट्टी असते स्पेसबारसारखी दिसणारी ती दाबली की कळते. सर्व तक्ता कळफलकाच्या साहाय्याने बनवता येतो. उभ्या रेषेसाठी एक युक्ती आहे. कॅरेज वर कागद लावलेला असतो त्यावर एक पट्टी असते तिथे एक छोटे भोक असते तिथे बॉलपेन घालायचे व रोलर फिरवायचा की त्या रकान्यासाठी उभी रेष मारली जाते. अशाच बाकीच्या उभ्या रेषा मारून घ्यायच्या. तक्ते बनवून झाले की सर्व लावलेले टॅब मोकळे करायचे. याकरताही एक की असते. स्पेसबार सारखी दिसणारी पट्टी दाबायची की ज्या ठिकाणी टॅब लावलेले आहेत तिथे जाता येते. त्या त्या ठिकाणी जाऊन टॅब मोकळे करण्याची की दाबायची की ते मोकळे होतात.



टंकलेखन मशीनमध्ये रिबीन बसवण्यासाठी ती नीट बघून बसवायला लागते कारण की रिबीन अर्धी लाल व अर्धी काळी असते. उलटी बसली तर लाल अक्षरे उमटतील. कार्बन पेपर दोन कागदांमध्ये घालताना तो सुद्धा नीट घालावा लागतो. तोही उलटा नजरचुकीने बसवला जाऊ शकतो. दोन कागदांमध्ये कार्बन पेपर नीट खोचला गेला आहे ना हे बघावे लागते. आता टंकताना ज्या चुका होतात त्या चुका खोडणे पण त्रासदायक आहे. चुका टाळण्यासाठी टंकलेखन वेगाबरोबर कमालीची अचूकता असणे फायद्याचे ठरते. एखादे अक्षर चुकीचे टंकले गेले तर ते एकतर खोडरबराने खोडायचे नाही तर व्हाईटफ्ल्युएडने. खोडरबराने खोडायचे असेल तर मुख्य कागदाच्या मागे जिथे खोडायचे असेल तिथे एक जाड कागद ठेवायचा व खोडायचे कारण की कार्बन पेपर लावलेला असल्याने खोडताना सर्व प्रतींवर खोडले जाते व बाकीच्या प्रतींची वाट लागते. सर्व काळे होऊन जाते. व्हाईट फ्ल्युएडने खोडायचे असल्यास ते आधी पातळ करून घ्यायचे व अलगद नेमक्या चुकलेल्या जागी नेलपॉलिश लावतो त्याप्रमाणे लावायचे. ते लावल्यावर थोडी फुंकर मारायची की मग ते वाळते आणि मग बरोबर शब्द अगदी त्याच जागेवर परत टंकायचा. हे खूपच कटकटीचे व त्रासदायक असते. शिवाय बाकीच्या कार्बन लावलेल्या कागदांवरही असेच नेमके व अचूक करायचे.

http://www.youtube.com/watch?v=CIBnKb-L-D8&feature=related इथे टंकलेखन प्रात्यक्षिक पहा.

सुधारित टंकलेखन पुढील भागात पाहू.

क्रमश:...

चिटुकली पिटुकली

आमच्या अपार्टमेंटच्या समोर एक तळे आहे तिथे हे पक्षी येतात. बदकांबरोबर त्यांनाही ब्रेड देते मी. पण हे पक्षी बदकांना काही खाऊ देत नाहीत. नुसते टणाटण उड्या मारत असतात. किलकिलाट तर फारच. ब्रेडचा तुकडा फेकला की लगेच उडी मारून हवेतच झेलतात. त्यांचे मी नामकरण केले आहे. चिंटुलं पिटुकलं, गोटुलं, छोटुलं .....

गीतसंगीतांचे ऋणानुबंध

भावगीते भक्तीगीते लागली की मला नेहमी शाळेची आठवण होते. सकाळी साडेसातची शाळा त्यामुळे सहाला उठून गाणी ऐकत ऐकतच आम्ही आमचे सर्व आवरायचो. सव्वासातची बस असायची. माझ्या आईबाबांना गाण्याची आवड असल्याने आमच्याकडे सतत रेडिओ लावलेला असायचा. मराठी गाण्यांचा कार्यक्रम आपली आवड, विविध भारतीवर छायागीत, बेलाके फूल हे तर अगदी आठवणीतले. गाण्यांची आवड असलेले सर्वच गाणी ऐकतात. रेडिओ, दूरदर्शन, किंवा गाण्यांच्या कार्यक्रमातून विविध गाण्यांची ओळख होते. त्यातली काही गाणी आवडली की आपण तीच तीच ऐकतो आणि अशातूनच काही गाण्यांच्या आठवणी पण कायमच्या जोडल्या जातात. काही वेळेला गाणे आधी ऐकले जाते व ते गाणे आवडले म्हणून तो चित्रपट आपण पाहतो तर काही वेळेला एखादा चित्रपट पाहिला तर त्यातले गाणे आपल्या मनात कायम घर करून राहते.



कौसल्येचा राम बाई, रूप पाहता लोचनी, पूर्व दिशेला अरूण रथावर, उठी उठी गोपाळा ही गाणी सकाळी रेडिओवर लागायची आणि थंडी पावसाळ्यात दुलईतून उठणे जीवावर यायचे. असे वाटायचे ही गाणी ऐकत असेच झोपावे, नको ती शाळा! माझे बाबा सुधीर फडक्यांचे खूप चाहते आहेत. "सासुऱ्यास चालली लाडकी शकुंतला" व "शेवटी करिता नम्र प्रणाम बोलले इतुके मज श्रीराम" ही दोन्ही गाणी ऐकली की मला माझ्या बाबांची आठवण येते. ही गाणी बाबा इतके काही छान म्हणतात कि हुबेहूब सुधीर फडके! पूर्वी सार्वजनिक सत्यनारायणाच्या पूजेमध्ये लाऊडस्पीकरवर गाणी मोठमोठ्यांदा वाजवली जायची त्यातले हे एक गाणे. पुणे सातारा रोडवर मी नोकरी निमित्ताने जायचे तेव्हा सकाळी सकाळी हे गाणे मी बरेच वेळा ऐकलेले आहे. " जब हम जवाँ होंगे जाने कहाँ होंगे.. " हे गाणे त्यावेळी मला खूप आवडायचे व मनातल्या मनात गुणगुणायचे. हे गाणे आधी ऐकले व नंतर बेताब पाहिला. मला वाटते की या चित्रपटात गायक शब्बीरकुमार, सनी देओल व अमृतासिंग हे सगळे नवीनच होते. गणपती आणि "होठोमें ऐसी बातमें... " ही जोडी ठरलेली. पूर्वी पुण्यात आम्ही गणपती उत्सवात गणपती पहायला जायचो तेव्हा बाबू गेनू चोकात जो गणपती असायचा त्यावर हे गाणे लायटिंगवर असायचे. त्या फिरत्या लायटिंगवर अगदी तल्लीन होऊन जायचो. कितीही वेळा पाहिले तरी समाधान व्हायचे नाही.




"आखोही आखोमें इशारा हो गया.... " व हम किसीसे कम मधली दहा मिनिटांची मेलडी म्हणजे आमचे कॉलेजचे गॅदरिंग. आमच्या वर्गात एक मुलगा किशोरकुमार फॅन होता आणि आवाजही अगदी सेम किशोरकुमार. त्याचे दुसरे विशेष असे की तो मुलगा व मुलगी दोन्ही आवाजात गाणे गायचा. आँखोही आँखोमें इशारा... हेही असेच दोन्ही आवाजात गायले होते आणि "मै हँ झूम झूम झुमरू बनके.... " हे गाणे आवाजांच्या कसरतीसह म्हणले होते. हम किसीसे कम नही च्या मेलडीवर तिघांनी डान्स केला होता टायकोट घालून. त्यातल्या मुलीला आम्ही नंतर काजलकिरण म्हणायचो. नंतर बरेच दिवस आमच्या मैत्रिणींमध्ये हीच चर्चा की आँखोही आँखोमें कसे काय दोन्ही आवाजात गायले असेल गाणे??




" राधा कैसे न जले... " हे लगानमधले गाणे अगदी न चुकता रोज अमेरिकेतल्या रेडिओवर लागायचे. डॅलसवरून २४ तास हिंदी गाणी प्रसारित व्हायची. एक दिवस लागले नाही तरी चुकल्यासारखे वाटायचे. यामध्ये आशाचा आवाज खूपच मधूर आहे. सकाळी उठून रेडिओ ऑन . घरातली कामे करता करता कान मात्र राधा कैसे न जले कडे. आता युट्युबचा जमाना आला आहे. पूर्वी बरेच वेळा ऐकलेली गाणी युट्युबवर पाहिली आणि एक वेगळाच आनंद देवून गेली. त्यातले "निगाहे मिलाने को जी... " हे गाणे पूर्वी बरेच वेळा ऐकले होते पण ते जेव्हा युट्युबवर पाहिले तेव्हापासून मी या गाण्याच्या प्रेमातच पडले आहे. इतके सुंदर चित्रिकरण आहे. नूतनचे बोलके डोळे, निरागस चेहरा त्यावरील गाण्यांच्या ओळीप्रमाणे केलेले हावभाव. हे सर्व पाहिले की त्या गाण्यामध्ये अगदी तल्लीन व्हायला होते.




आजकालच्या नेटच्या जमान्यात पूर्वीचे ऋणानुबंध संपल्यासारखे वाटतात. रेडिओच्या माध्यमातून गाणी ऐकणे. tape recorder जरी असला तरी आपल्याला पाहिजे असलेली गाणी शोधणे, त्याकरता कॅसेट विकत घेणे. एखादे आवडीचे गाणे एखाद्या कॅसेटमध्ये असले तरी ती पूर्ण कॅसेट विकत घेणे किंवा two-in-one मध्ये रेडिओवर आवडीचे गीत लागले की ते आपल्या कॅसेटमध्ये साठवून घेण्यासाठी अगदी लगच्यालगेच हातातले काम टाकून, play +record एकाच वेळी ऑन करणे. टेपचे ट्युनिंग सेट केलेलेच असायचे. अर्थात अनेक आवडीची गाणी आपण घरबसल्या कितीही वेळा आणि कोणत्याही वेळेला ऐकूबघू शकतो हे मात्र मान्य करायलाच हवे.



रेडिओवरून टेपवर आवडती गाणी साठवून घेताना काहीवेळा ते नीट घेता आले नाही तर खूप चिडचिड व्हायची. एकदा कुणीतरी टेपचा आवाज बंद करून ठेवला होता, एकदा टेप संपली होती आणि एकदा घाई गडबडीत पलंगावरून उठले गाणे टेप करायला तर पायच मुरगळला. अश्या आठवणी आहेत. मी माझ्या आवडत्या गाण्यांच्या २ कॅसेट तयार केल्या होत्या. त्यातली एक अजूनही माझ्याकडे आहे आणि एक हरवली. त्यावेळची मजा काही औरच होती. रेडिओवरचे पुढचे गाणे कोणते लागणार हे माहित नसल्यामुळेच जास्त रेडिओ ऐकला जातो. आणि मुख्य म्हणजे गाणी ऐकता ऐकता बाकीची कामे पण होतात. शिवाय गाण्याच्या अधूनमधून जे निवेदन करतात ना ते पण छान असते त्यामुळे गाण्याची एक वातावरणनिर्मिती होते.

टंकलेखन (२)

टंकलेखनामध्ये प्रत्यक्ष टंकलेखन करताना काय काय करावे लागते ते पाहू. कळफलकावर जसे ए टु झेड अक्षरे असतात. त्याप्रमाणे इतर अनेक प्रकारची चिन्हे असतात जसे की स्वल्पविराम, पूर्णविराम, उद्गारवाचक, प्रश्नार्थक चिन्हे व इतरही दुसऱ्या काही कीज जसे की स्पेसबार, टॅब लावण्याची की, टॅब मोकळे करण्याची की कॅपलॉक वगैरे. टंकलेखन मशीनच्या वरील भागात अक्षरे प्रत्यक्ष कागदावर उमटवले जाणारे छोटे छाप अर्धवर्तुळाकार दिसणाऱ्या चापाच्या टोकाला बसवलेले असतात. त्यावर सर्व इंग्रजी अक्षरे कोरलेली असतात. टंकलेखन मशीनवर असणाऱ्या विविध कीज (बटणांवर) दाब देऊन ही अक्षरे रोलर वर जाऊन रिबीनीवर आदळतात आणि कोऱ्या कागदावर अक्षरे उमटतात. टेपरेकॉर्डरमध्ये ज्या कॅसेट असतात त्याप्रमाणे रिबीनीचे रीळ जोडण्याकरता टंकलेखनाच्या मशीनवर डाव्या व उजव्या बाजूला दोन स्तंभ असतात. त्या स्तंभावर पत्र्याच्या दोन चकत्या असतात तिथे रिबीन लावून घ्यायची. ही रिबीन त्या चकत्यांमध्ये रिळाप्रमाणे गुंडाळली जाते. रोलरच्या उजवीकडे एक स्टीलचा छोटा नॉब असतो तो पुढे ओढला की रोलरमधून कागद घालण्याकरता थोडी मोकळी जागा होते, त्यातून कागद घालायचा. कागदाचे वरचे टोक त्यात घातले की पुढे आणलेला नॉब मागे करायचा व रोलरच्या साहाय्याने फिरवून कागद गुंडाळून मशीनच्या वर येतो म्हणजेच तो रिबीनीच्या व रोलरच्या मध्ये येतो. तिथे एक स्टीलची बारीक पट्टी असते ती त्या कागदावर आणायची. परत रोलरच्या उजव्या बाजूला असलेला नॉब पुढे आणायचा. आता कागदाचा पुढे आलेला भाग व कागदाचा शेवटचा भाग एकावर एक हाताने जुळवून घ्यायचा आणि परत तो नॉब मागे करायचा. आता तुमचा कागद टंकलेखन मशीनवर सरळ व घट्ट बसला आहे असे समजावे.



हा कागद लावताना रोलरला लागूनच कॅरेज असते व त्यावर एक मोजपट्टी असते तिथे शून्यावर किंवा मोजपट्टी नसेल तर एक छोटी रेष रंगवलेली असते तिथे कागदाची डावी कड येईल असा कागद लावायचा. कॅरेजच्या डावीकडे एक हँडल असते ते ओळ पुढे जाण्यासाठी वापरतात. दोन ओळींमध्ये किती अंतर हवे यासाठी पण एक स्पेस मार्जिन असते, ते सेट केले की त्याप्रमाणे पुढच्या ओळीवर जाता येते. याला कॅरेज रिटर्न म्हणतात. स्पेसबार वापरून कागद पुढे जातो. ही स्पेसबारची पट्टी कळफलकावर खाली असते. रोलरला लावलेला कागद डावीकडून उजवीकडे जाण्यासाठी किंवा लावलेले टॅब योजलेल्या ठिकाणी बरोबर जाऊन पोहचतात की नाही किंवा लावलेले टॅब सर्व मोकळे झाले आहेत का हे पाहण्यासाठी स्पेसबार सारखीच एक पट्टी कळफलकाच्या वर असते. कॅरेजवर मार्जिन लावण्यासाठी दोन बाजूला दोन छोटे नॉब असतात. कागदावर मार्जिन सेट करण्यासाठी कागदाच्या डाव्या बाजूच्या सुरवातीपासून १० मोकळ्या जागा मोजायच्या आणि कॅरेजवरचा डावा नॉब त्या सेट केलेल्या मार्जिनावर आणायचा. असेच उजव्या बाजूने पण मार्जिन सेट करायचे. आता या सेट केलेल्या मार्जिनामध्येच तुम्ही जे टंकणार आहात ते टंकले जाईल. कळफलकाच्या साहाय्याने टंकीत करताना दोन शब्दांमध्ये किती मोकळी जागा सोडायची किंवा वाक्यानंतर किती मोकळी जागा सोडायची यासाठी स्पेसबारचा वापर केला जातो. साधारण दोन शब्दांमध्ये एक मोकळी जागा व एका वाक्यानंतर दोन मोकळ्या जागा सोडण्याची पद्धत आहे. हा स्पेसबार दाबताना उजव्या हाताचा अंगठा वापरला जातो. स्पेसबारप्रमाणे एक मोकळी जागा मागे न्यायची असल्यास बॅकस्पेस या बटणाचा वापर केला जातो. त्याकरता डाव्या हाताचा अंगठा वापरतात. कागदावरच्या डावीकडून उजवीकडे सर्व मोकळ्या जागा मोजायच्या असतील तर स्पेसबार वर दाब देण्याकरता मधले बोट वापरले जाते.



टंकलेखनाच्या मशीनवर तुम्ही कागद लावलेला आहे. मार्जिन सेट झालेले आहे. आता सुरवात करा तुमच्या टंकलेखनाला! टंकताना कळफलकाच्या साहाय्याने एकेक अक्षरे कागदावर उमटवली जातात. मजकूर टंकित करताना "कागदाची उजवी बाजू आता संपत आली आहे. दुसऱ्या ओळीवर जा" असा संदेश देणारी "टिंग" अशी एक बेल वाजते. कारण आपण टंकित करताना कागदाकडे किंवा कळफलकाकडे पाहात नाही आहोत. तुमची नजर टेबलावर असलेल्या कागदाकडे आहे की ज्यावर लिहिलेले तुम्ही टंकत करत आहात. आता ही "टिंग" बेल वाजली की कागदाकडे पाहायचे किती जागा शिल्लक आहे त्याप्रमाणे अंदाज घेऊन टंकून मग दुसऱ्या ओळीवर जायचे. आता ही "टिंग" बेल वाजल्यावर टंकता टंकता पुढे येणारा शब्द तिथे बसेल का? किंवा अर्धा बसवून पुढील शब्द खाली घेऊ का? किंवा ती जागा तशीच रिकामी सोडू? हे सर्व तुमचे तुम्हाला ठरवावे लागते. शेवटी टंकीत केलेले पत्र सुबक दिसायला हवे ना!



कॅरेजवर अजून एक पट्टी असते ती उभी करून ठेवायची. त्यावर तुमचा रिकामा कागद असेल. जसजसे तुम्ही टंकाल तसतसा हा रिकामा कागद खाली सरकेल. याचा उपयोग अशा करता होतो की आता कागद संपत आलेला आहे. मजकूर अजूनही शिल्लक असेल तर तो आता दुसऱ्या पानावर घ्यायला हवा. आता हा कागद टंकलेखन मशीनवरून काढा आणि पाहा कागदावरचा मजकूर कसा दिसतो ते!


तक्ते कसे बनवायचे व अजून काही गोष्टी पुढच्या भागात पाहू.

..... क्रमशः

टंकलेखन (१)

ए, एस, डी, एफ, जी, एफ (स्पेसबार) सेमीकोलन, एल, के, जे, एच, जे या अक्षरांनी सुरवात होते टंकलेखनाच्या धड्यांची. ही अक्षरे म्हणजे कळफलकाचा गाभा म्हणले तरी चालेल. सर्वात मुख्य म्हणजे कळफलकाकडे न पाहता या अक्षरांचा सराव करावा लागतो. डाव्या हाताची चार बोटे ए, एस, डी, एफ करता व उजव्या हाताची चार बोटे एल, के, जे, एच करता. डाव्या हाताची चार व उजव्या हाताची चार बोटे वापरून म्हणजे कळफलकावरील बटणांवर जोर देऊन टंकले ही अक्षरे कोऱ्या कागदावर उमटतात. एका कागदावर ही अक्षरे मोठ्या अक्षरात टंकीत केलेली असतात तो कागद घ्यायचा तो टंकलेखन मशीनच्या डाव्या बाजूला आपल्या नजरेला सहज दिसेल असा ठेवायचा व सराव करायचा. पानेच्या पाने टंकीत करायची. प्रत्येक बोटाला जे अक्षर ठरवून दिलेले आहे त्याप्रमाणे टंकायचे की मग ती अक्षरे आपल्या डोक्यामध्ये पक्की बसतात. टंकलेखनाचा संबंध बरीच वर्षे आला नाही तरीही तुमच्या पुढ्यात टंकलेखन मशीन आले की आपोआप कळफलकाकडे न बघता ही अक्षरे आपण टंकीत करू शकतो. याच पद्धतीने हा लेख मी संघणकाच्या कळफलकाकडे न बघता डावीकडे असलेल्या माझ्या वहीत लिहून ठेवलेल्या लेखाकडे बघून टंकत आहे.


दुसरा धडा म्हणजे ए, एस, डी, एफ च्या वरची अक्षरे आहेत त्यांचा. या अक्षरांचाही असाच पानेच्या पाने टंकीत करून सराव करायचा. तिसरा धडा म्हणजे तीन, चार, सहा अक्षरी शब्द की ज्या शब्दांची अक्षरे कळफलकाच्या वरच्या व खालच्या ओळीत असतील असे सर्व शब्द, किंवा ज्या शब्दांची अक्षरे फक्त डाव्या बोटांमध्ये येतील किंवा फक्त उजव्या बोटांमध्ये येतील असे शब्द. असे बरेच शब्द टंकीत करून करून पूर्ण कळफलक आपल्या डोक्यात बसतो. अक्षरे, शब्द, वाक्ये, परिच्छेद टंकीत करायचे. या सर्वांचा पानेच्या पाने टंकीत करून सराव करायचा.


एकूणच टंकलेखनाचा हा सराव म्हणजे अक्षरे, शब्द, वाक्ये व परिच्छेद टंकीत करताना सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे कळफलकाकडे बघायचे नाही, जसे की सायकल शिकताना सायकलकडे न बघता समोर रस्त्याकडे बघायचे व सायकल चालवायची अगदी तसेच हे तंत्र आहे की जे आत्मसात केल्यावर आयुष्यात कधीही विसरत नाही. टंकलेखन ही एक कला आहे. सराव करताना चुका होतात, कळफलकाकडे पाहिले जाते. सराव झाला की मग टंकलेखन वेग. या टंकलेखन वेगाला खूप महत्त्व आहे. तुम्ही दणादणा वेगाने टंकत आहात आणि त्यात जर असंख्य चुका निघाल्या तर त्या टंकलेखन वेगाला काहीही अर्थ नाही. वेग कमी असला तरी चालेल पण जे टंकीत केले आहे ते बिनचूक असायला हवे.


जेव्हा टंकलेखन वेगाची परीक्षा घेतली जाते तेव्हा अमुक शब्द अमुक एका वेळात टंकीत केले गेले पाहिजेत. जेवढे शब्द टंकीत होतील ते सर्व मोजतात एक दोन असे करत त्यात स्पेस बार व दोन शब्दांमध्ये किंवा वाक्यांमध्ये रिकामी सोडलेली जागाही मोजली जाते. त्याचे एक गणित आहे. हे सर्व पूर्ण पान टंकीत कसे करायचे याबद्दल झाले. टंकलेखनामध्ये तुम्हाला तक्ते पण टंकीत करायचे असतात की ज्यामध्ये उभे आडवे रकाने आहेत. लाख कोटी असे आकडेही आहेत. तसेच त्यात मजकूरही टंकीत करायचा आहे. तक्त्याला शीर्षक आहे, तेही कागदाच्या मधोमध यायला हवे. या सर्वांचा तुम्हाला एक अंदाज घ्यावा लागतो. कागदावर तो तक्ता उभा बसेल की आडवा, किंवा कसा चांगला दिसेल याचा अंदाज घ्यायला लागतो. प्रत्येकाचे मोजमाप घ्यावे लागते. तक्ता जर खूप मोठा असेल तर तो नेहमीच्या कागदावर न बसवता फूलस्केप कागदावर बसवावा लागतो. कागदाच्या वरून किती जागा सोडायची, शीर्षक लाल अक्षरात हवे की नको हे विचारात घ्यावे लागते. रकाने असतील तर टॅब लावावे लागतात. हे सर्व अचूक, खाडाखोड न करता, देखणे दिसेल याकडेही लक्ष द्यावे लागते. तक्ते बनवण्याचा पण बराच सराव करायला लागतो.


संपूर्ण कळफलक शिकायला सहा महिने लागतात. त्यानंतर क्लासला जायचे ते वेग कमावण्यासाठी. एकेक दोन दोन तास वेगवेगळी इंग्रजी मासिके घेऊन त्यातला मजकूर टंकीत करून सराव करायचा. नंतर वाचून त्यातल्या चुका काढायच्या.

टंकलेखनाचा भरपूर सराव, त्याचा वेग, त्यातील अचूकपणा हे सर्व आत्मसात झाले आणि तुम्ही एखाद्या कंपनीमध्ये कामाला लागतात की तुम्हाला एकच पत्र नाही तर बरीच पत्रे, तक्ते व इतरही बरेच काही टंकीत करावे लागते. यात बिनचूक व देखण्या पत्राची विशेष दखल घेतली जाते. पूर्वी कंपनीमध्ये एखादे पत्र टंकीत करायचे झाल्यास त्याच्या दोन प्रती काढल्या जायच्या. एक म्हणजे मुख्य पत्र की जे दुसऱ्या कंपनीत पाठवायचे असते आणि त्या पत्राची कार्बन प्रत की जी कचेरीत ठेवली जाते. किंवा त्याच्या अजूनही काही प्रती कार्बन पेपर लावून काढल्या जायच्या की जी पत्रे कंपनीतच कोणा वरिष्ठ अधिकाऱ्याला किंवा दुसऱ्या कंपनीतल्या एखाद्या महत्त्वाच्या माणसाला पाठवण्यासाठी. ही कचेरीतली पत्रे दोन चार प्रकाराने टंकीत केली जायची. पहिले म्हणजे लिहून दिलेली पत्रे, त्यात अक्षर बरे असेल तर ठीक नाहीतर ते लावता लावता खूप किचकट वाटायचे. दुसरे म्हणजे डिक्टेशन देऊन, किंवा काही वेळेला थेट तोंडी सांगतील त्याप्रमाणे लगेचच तो मजकूर टंकीत करायचा, किंवा ठराविक साचेबद्ध पत्रे टंकीत केली जायची.

दुसऱ्या भागामध्ये प्रत्यक्ष टंकलेखन कसे होते ते पाहू.

..... क्रमशः

एका तळ्यात होती बदके पिले बरीच, होते सुरेख तान्हे पिल्लू तयात एक!

आमच्या समोरचे तळे पाहिले की मला म्हणावेसे वाटते की एका तळ्यात होती बदके पिले बरीच, होते सुरेख तान्हे पिल्लू तयात एक!

एक अतिशय सुंदर तान्हे पिल्लू की ज्याचा विसर पडणे शक्य नाही! सर्व बदकांमध्ये वेगळे! तळ्यात सर्व बदके काळ्या व करड्या रंगाची. त्यांचे पंख पण वेगवेगळे. कुणाची निळी शेड तर कुणाची करडी. कुणाची पांढरी तर कुणाची गडद काळीच! पण हे तान्हे तसे नाही. पांढरे शुभ्र! गोंडस! त्याचे डोळे काळेभोर जणू काही काळे मणी बसवले आहेत की काय असे वाटावे!

नवीन जागी रहायला आलो तेव्हा एकदा दार उघडून पाहिले तर अनेक छोटी मोठी बदके चालत चालत येताना दिसली. खूप गंमत वाटली. काही जण त्यांना ब्रेडचे छोटे तुकडे त्यांच्या दिशेने खाण्यासाठी फेकत होते. त्यात हे लक्ष वेधून घेणारे पांढरेशुभ्र बदकपिल्लू होते. खाली उतरले व त्यांच्या घोळक्यात गेले. मी त्यांना पकडेन की काय असे समजून ती बदके दूर व्हायला लागली पण हे छोटे बदकपिल्लू मात्र निरागसपणे माझ्याकडे बघत होते! मनात म्हणले याला भीती कशी काय नाही वाटत?!

आमच्या अपार्टमेंटच्या समोरच हे तळे आहे. त्यात अनेक छोटी मोठी बदके, त्यांची छोटी छोटी पिल्ले आहेत. त्यांना पाहण्याकरता माझी अधूनमधून चक्कर असतेच. संध्याकाळी ही सर्व बदके आळीपाळीने बाहेर चक्कर मारायला येतात. ते पांढरे बदकपिल्लू दिसले की मला खूप आनंद व्हायचा. त्याच्याकडे बघत बसावेसे वाटायचे. सर्व बदकांमध्ये ते खूपच उठून दिसायचे. तळ्यावर जाऊन तळ्यावरच्या लाटा पाहणे, पाण्यात पडलेले आकाशाचे वेगवेगळे प्रतिबिंब पाहणे, व ही बदके काय करतात, कुठे जातात याचे निरिक्षण करणे हा आता मला छंदच लागला आहे. काही बदके गवतातील किडे मुंग्या खाण्यासाठी येतात तर काही गवतात येऊन आपले पंख चोचीने साफ करतात. काही जण दुसऱ्या तळ्यावर जाताना चक्क चालत चालत रस्ता ओलांडून जातात. दिवस असेच भराभर जात होते. काही दिवसांनी मला त्या बदकांचा थोडा विसर पडला......

...... आणि एक दिवस! एक दिवस अचानक माझ्या लक्षात आले की अरेच्या! पांढरे बदकपिल्लू कसे काय दिसत नाही! कुठे गेले हे? जेव्हा जेव्हा म्हणून तळ्यावर जायचे तेव्हा शोधायचे त्याला. पण नाहीच! अरेरेरे! काय हे, आपण का नाही त्याला आपल्या कॅमेरामधून साठवून ठेवले?? कोणता मुहूर्त बाकी ठेवला होता आपण!!

आज माझ्याकडे त्या तळ्यातील सर्व छोटी मोठी बदके आहेत, पण ते सुरेख पांढरेशुभ्र पिल्लू नाही. बरेच वेळा विचार येतो की आजूबाजूच्या सर्व तळ्यांवर पाहून यावे कुठे दिसते का ते. पण तो फक्त विचारच राहतो. एक मात्र नक्की की माझ्या मनात त्याला मी पूर्णपणे साठवून ठेवले आहे. जेव्हा त्याची आठवण होते तेव्हा त्याला मी पाहते. मनाला खूपच हुरहुर लावून गेले हे गोंडस पिल्लू!!!

केट व मॅगी

एक दिवस मला माझ्या मैत्रिणीचा दूरध्वनी आला व तिने मला विचारले " तू माझ्याकरता पर्यायी बेबीसीटरचे काम करशील का चार दिवसांकरता?" माझा होकार कळताच तिला खूप आनंद झाला व तिने माझे अनेक आभार मानले.



एलिझाबेथ नावाच्या एका अमेरिकन बाईच्या घरी माझी मैत्रीण तिच्या ६ महिन्यांच्या जुळ्या मुलींना सांभाळायला रोज सकाळी ७ ते ६ पर्यंत जाते. एलिझाबेथला मार्गारेट उर्फ मॅगी व कॅथेलीन उर्फ केट नावाच्या दोन जुळ्या मुली आहेत. सातव्या महिन्यात बाळंतपण झाल्याने त्या मुली वजनाने खूपच कमी आहेत व त्यात मॅगीला थोडा प्रॉब्लेम आहे. तिचे डोके नेहमीच्या आकारापेक्षा थोडे मोठे आहे, त्यामुळे एलिझाबेथ त्या मुलींना पाळणाघरात ठेवू शकत नाही.



एलिझाबेथ मलाही चांगली ओळखते कारण ज्या पाळणाघरात पर्यायी बेबीसीटर म्हणून मी काही दिवस काम केले तिथे तिचा मोठा मुलगा पण आहे. मी दोघींनाही दूरध्वनी करून सांगितले की मला इतक्या लहान मुलांची व त्यातूनही जुळ्या मुलांची देखभाल करायची सवय नाही, पण शिकवलेत तर हे काम मी निश्चितच करू शकेन. त्या जुळ्या मुलींची दिवसभरात कशी देखभाल करायची याचे मी दीड दिवस प्रशिक्षण घेतले, अर्धा दिवस एलिझाबेथ बरोबर व एक संपूर्ण दिवस माझ्या मैत्रिणीबरोबर.



एलिझाबेथने मला पावडरचे दूध कसे तयार करायचे, दुधाच्या बाटल्या स्वच्छ धुऊन मायक्रोवेव्हमधून कशा कोरड्या करायच्या, बाटलीत दूध भरून ते फ्रीजमध्ये कशा पद्धतीने ठेवायचे, म्हणजे दुधांच्या बाटल्यांवर स्टीकर चिकटवून त्यावर नावे लिहायची. शिवाय केटला दुधातून तांदुळाची पावडर घालून दूध पाजायचे हे लक्षात ठेवणे. पावडरचे दूध तयार करताना अजिबात गुठळी होवून द्यायची नाही वगैरे.


मैत्रिणीबरोबर एक संपूर्ण दिवस प्रशिक्षण घेतले त्यात तिने मला सांगितलेल्या गोष्टी खालीलप्रमाणे;


१. दर ३ तासाने बाटलीतील दूध पाजणे व ते कशा पद्धतीने पाजणेः सोफ्यावर बसून मांडीवर उभी उशी ठेवायची , त्यावर मुलीला उताणे झोपवायचे , एका हाताने तिचे दोन्ही हात धरून बाटलीतील दूध पाजणे. दुसरे महत्वाचे म्हणजे दूध पिताना त्यांना ठसका लागत नाही ना तेही पाहायचे.

२. दर तीन तासाने डायपर बदलणे.

३. औषध कसे ड्रॉपरने तोंडात घालायचे.

४. फोन नंबरची यादी कुठे आहे ते सांगितले, त्यामध्ये एलिझाबेथचा व तिच्या नवऱ्याचा सेलफोन नंबर, त्या दोघांच्या कार्यालयातील फोन नंबर, एलिझाबेथच्या शेजारणीचा फोन नंबर असे सगळे फोन होते.

५. त्या मुलींना ताप आला तर तो थर्मामीटरने कसा पाहायचा.

६. सकाळी ११ वाजता एलिझाबेथच्या कार्यालयात दूरध्वनी करून सांगायचे की " सर्व काही व्यवस्थित चालले आहे, काळजी नसावी." ती फोनवर भेटली नाही तर आन्सरिंग मशीनवर निरोप ठेवणे.

७. त्या मुलींना झोपवायचे कसे ते सांगितले. त्या मुलींच्या खोलीत दोन पाळणे आहेत त्यात त्यांना पालथे ठेवून झोपवायचे. नंतर दार अर्धवट लावून घ्यायचे.

८. अर्धापाउण तास सतत कोणी रडले आणि सर्व उपाय करूनही रडणे थांबले नाही तर फोनच्या यादीतून फोन लावून लगेचच कळवणे. फोनवर कोणीही उपलब्ध झाले नाही तर ९११ ला फोन करुन पोलिसांची मदत घेणे.

९. जाताना एलिझाबेथ संपूर्ण घर बंद करुन जाईल. बाहेरुन कोणीही आले तरी दार उघडू नकोस असे सांगितले.

१०.त्या मुलींशी सतत बोलत राहा.

११.फ्रीजमध्ये कायम त्या दोघींच्या मिळून ८ दुधाच्या बाटल्या तयार ठेवणे.

प्रत्यक्ष अनुभव

दीड दिवसाचे प्रशिक्षण घेतल्याने प्रत्यक्ष सांभाळायला मला काहीही जड गेले नाही. मुली पण खूप गोड व छान होत्या. पहिल्यांदा मला पाहिल्यावर आज ही कोण आपल्याला नवी बाई आली सांभाळायला? अशा प्रकारचे अविर्भाव चेहऱ्यावर होते, पण ते २ सेकंदच टिकले. त्यांच्याकडे हासून बोलल्यावर त्याही हसल्या व रमल्याही.


एक दिवस त्यांच्याशी इंग्रजीतून बोलले, मग विचार केला त्यांना काय कळतय इंग्रजी का मराठी? नंतर मनसोक्त मराठीतूनच बोलले त्या मुलींशी. "उठलात का तुम्ही?", " तुम्हांला भूक लागली का?", "एक मिनिट हं आलेच मी" अशा प्रकारे.


एके दिवशी भुकेच्या वेळी केट पेंगली होती, मग तिला तसेच झोपू दिले, मॅगीला आधी दूध दिले तरीही ती उठेना. मग विचार केला आता जर हिला तसेच झोपू दिले तर पुढचे सगळे वेळापत्रक बिघडेल, तशीच तिला जबरदस्तीने उठवले, दूध दिले, मग झाली ताजीतवानी आणि लागली खेळायला. मॅगी लहान आहे, ती दूध प्यायल्यावर लगेच झोपायची. केट चपळ आहे व दूध प्यायल्यावर ती खूप खेळायची. मग ती व मी टॉम व जेरी पाहायचो.


त्या चार दिवसात खूप लळा लागला होता मला त्या गोड मुलींचा. आलिशान बंगल्यामधील केट मॅगी यांच्या सहवासातील ते चार दिवस मी कधीही विसरणार नाही.

पानगळीचे रंग (३)

आज फिरायला छान वाटत होते म्हणजे माझा आवडता पाऊस झिमझिमत होता. आजुबाजूला दाट झाडींमध्ये असलेले पानगळीचे रंग काही हिरव्यागार झाडांमध्ये उठून दिसत होते. खूप छान वाटले आज फिरणे.

Art Photography (3)

रांगोळी

ऑर्कुटवर माझ्या मैत्रिणीच्या अल्बममध्ये ही रांगोळी पाहिली. ही प्रत्यक्षातली रांगोळी आहे. मला ही खूप आवडली म्हणून कागदावर रेखाटली. अर्थात प्रत्यक्ष जमिनीवर रांगोळी काढून त्यात रंग भरण्याची मजा व आनंद जास्त आहे यात वाद नाही.

कुंडीतली पानेफुले याची रांगोळी लाकडी खुर्चीवर काढली आहे.