पक्षी

तीर्थस्वरूप मामा

मामा! हो, आनंदमय मूर्ती, माझे वडिल. देखणे व्यक्तिमत्त्व, गौरवर्ण, सुवर्णकांती, विशाल भाल, हासरे निळेशार घारे डोळे. पाहिल्यावर कोणालाही आदरयुक्त आपुलकी वाटावी. लहान मुलांवर तर फार प्रेम. श्रीकृष्णाने घाबरलेल्या दिग्मुढ अर्जुनाला रथारूठ असताना रणांगणात गीता सांगितली, तशी या बालकृष्णाने संसारात राहून, गीता आत्मसात करून, पदोपदी मला ती अनुभवायला लावली. सर्व काही कृष्णार्पण करावे, आपल्याकडे कोणत्याही कर्माचा कर्तेपणा घेऊ नये हे सांगितले. संसारात राहून, तीर्थातील बिल्वपत्राप्रमाणे त्यातील एक सुद्धा दव बिंदू त्यांनी आपल्या अंगास लागू दिला नाही. "ही सर्व तुझी इच्छा " असे म्हणत ते वागले.

बालपणी वयाच्या चौथ्या वर्षी त्यांची आई कैलासवासी झाली आणि मामा पोरके म्हणून लोकांकडून उपेक्षाच झाली. कित्येकदा मामा देवळात जाऊन बसत. कधी नदीकाठी तर कधी कृष्णेकाठी वाळवंटात वेळ काढत. स्मशानातील एकांताचा त्यांना खूप सहवास घडला. निर्सगात ते बरेच रमत. निसर्गातील परमेश्वर त्यांना पूर्ण दिसला होता. त्याने मात्र मामांची कधीच उपेक्षा केली नाही. निसर्गाने त्यांना आनंद दिला, प्रेम दिले व दुसऱ्यावर निर्व्याज प्रेम करायला शिकविले. प्रेम वाटत जावे, दिल्याने दुप्पट होते. त्यांना प्रेम करणे माहीत, परतफेडीची अपेक्षा त्यांनी कधीच केली नाही. उन्हाळ्यात सायंकाळी घाटावर बसावे, तर थंडीत उबेसाठी प्रेताजवळ शेकावे. कुणाकडे काहीही मागू नये, अगर त्रास देण्यांस कुणाकडे जाऊ नये, हे त्यांचे व्रत. याला अपवाद त्यांची ताई (माझी आत्या पोंक्षे) तिच्याकडे मात्र ते आई म्हणून जात. तिच्या सहवासातच त्यांनी बालपणातून तारुण्यात पदार्पण केले. अर्थात दारिद्र, दुःख व अपमान याची त्यांना साथ होतीच. देवही त्यांना दुःखात टाकीत होता. कुंतीप्रमाणे त्यांनी ईश्वराकडे संकटे मागितली पण त्यातून सुटण्याचा मार्ग दाखव, तुझी आठवण असू देत असे सुचविले.

सन १९५७ मे, २ तारखेस माझे लग्न झाले. ती. आईचे निधनानंतर म्हणजे सन १९३६ नंतर पुन्हा आम्ही (मी, सौ निर्मला
चि. मदन, व ती. मामा) आगाशे वाडा २१५/१ शनवार मध्ये संसार थाटला. काल परवापर्यंत मामा आमच्यात वावरत होते. आतां वार्धक्याने त्यांचे शरीर थकले होते. अवयव हळूहळू त्यांच्या आवाक्याच्या बाहेर जात होते. तरी मन आनंदी, सकाळपासून रात्रीपर्यंत सर्व दैनंदिन कार्यक्रम अति उत्साहाने आमच्याकडून करून घेत. अजातशत्रू असल्याने कोणाशीही वैरभाव नाही. त्यांच्या वर सर्वांचेच प्रेम होते. ते चैतन्य आज दि. २०/७/१९८० रोजी पहाटे २.४५ वाजता पाहता पाहता अनंतात विलीन झाले. आकाशातून आमच्यावर प्रेमाचा वर्षाव करू लागले.

मामांची सेवा माझ्यापेक्षा कितीतरी अधिक आणि मनापासून कुणी केली असेल तर ती सौ निर्मलाने केली. खरोखरीच मामांच्या आईची भूमिका तीने पूर्णपणे बजावली. अलीकडेच म्हणजे तरी पाच वर्षापासून मामांना स्वतःस आंघोळ करता येत नसे. हीने रोज त्यांच्या अंगास साबण लावून आंघोळ घालण्यापासून तो त्यांना भात भरविण्यापर्यंत सर्व काही आस्थेने केले. आम्हां सर्वांनाच त्याची पदोपदी त्यांची आठवण येत आहे. जाताना आमच्याकडे (मी, सौ निर्मला, चि. रोहिणी, चि. रंजना व चि. सुहास देवधर) पाहून मामांनी त्यांची सर्व पुण्य आम्हाला वाटून दिले. चि. सुहास देवधर वर तर त्यांचे नातवाप्रमाणे प्रेम होते, आणि अगदी शेवटी तोच त्यांच्या जवळ होता. त्यांच्या आत्म्याला सतगदी मिळालीच आहे. आता ते नाशिकला पंचवटीत रामपदी स्थिरावले आहेत. आता विष्णुपुरीत त्यांचे वास्तव्य राहील.

सौ निर्मलावर त्यांचा पूर्ण विश्वास. "मामा! अजून एक पोळी घ्यायची आहे. नंतर तुमच्या म्हणण्याप्रमाणे एक भात (भातवाढीने एकदा वाढला की जेवढा होतो त्याला ते एक भात म्हणत. ) वाढीन., " असे हीने म्हणले की त्यावर "असं म्हणतेस? बरं मग वाढ एक पोळी, " असे म्हणत व भात घेत. सकाळी उठल्यावर तोंड धुवून ते एक फुलपात्र दुध घेत. पुढे पुढे त्यांना डोळ्याने दिसत नसे. त्यांनी रोहिणी, रंजनाकडून एका कागदावर देवाची नावे लिहून घेतली होती. तो कागद त्यांच्या खिशात असे. मामा सकाळी उठल्यावर रंजना रोहिणीस जवळ बोलवत व कागदावरील नावे वाचावयास सांगत, त्या त्या वेळी हात जोडून नमस्कार करीत. रंजना, रोहिणी बरोबर ९.४५ सकाळी जेवत व दुपारी ३ पर्यंत झोप घेत.


एका अरब कंपनीत नोकरी करण्याचे ठरवून ते मुंबईत दाखल झाले व बोटीने आफ्रीकेत गेले. बोटीचा पंधरा दिवसाचा प्रवास. एका डायरी त्यांनी त्रोटक माहिती लिहून ठेवली होती. बोटीवर एका अरब पठाणांशी मामांची दोस्ती झाली. मामा पण त्या अरबा सारखेच गोरे, लालबुंद व प्रकृतीने सणसणीत होते. रोज सायंकाळी मामा डेकवर जात. तो अरबही डेकवर येत असे. सुर्यास्ताच्या वेळी संपूर्ण आकाश व ढ लालबुंद असे. डेकवर खूप वारा असे. त्या रम्य वातावरणात त्यांच्या गप्पा रंगत. असाच एक दिवस तो मामांना म्हणाला, " देखो बेटा, ये ध्यानमें रख. ये दुनियामे दिस किसीको देना नही, दिलसे देना दिल, अगर सच्च्या दिल नही मिला तो नही मिला, फिर कम दिलसे मत मिल, जो दिलवाला है, उसे दिल देना" हे जाणून मामांनी कुचक्या मनोवृत्तीच्या लोकांशी कायमचे संबंध तोडले होते.


श्री शंकरावर मामांचे निस्सीम प्रेम आणि म्हणूनच त्यांच्या जीवनात मी आलो. नाव निळकंठ आणि स्वभाव तसाच. डोळ्यातून दोनच भावना दिसणार. एक प्रेमाचा गहिवर नाहीतर अंगार. अश्रू वाहणार नाहीतर अग्नीकुंडातील ज्वाला व ठिणग्या. एक उत्तर ध्रुव माहीत नाही तर दक्षिण ध्रुव. दोन ध्रुवांमध्ये सृष्टी परसलेली आहे, निसर्ग आहे, सौंदर्य आहे या कशाचीच पर्वा नाही. हिमालयातील कैलास शिखर माहिती, नाहीतर स्मशानातील चिताभस्म लावून जगाकडे तोंड फिरवून शून्यात दृष्टी लावून बसणे माहिती. मामा स्वतः बाळकृष्ण- विष्णू आणि भक्ती शंकरावर आणि म्हणून मी कसाही बोललो तर त्यांना राग येत नसे.


मामांची शंकरावर केव्हापासून भक्ती जडली ते त्यांनी कधी सांगितले नाही, पण लहानपणीच्या उपेक्षेमुळे त्यांना शंकर भक्ती, विरक्ती आवडली असावी. ते नेहमी कामावर असताना, आंघोळ केल्यावर मातीची साळुंका करून त्याची पुजा बेलाची पाने वाहून करीत व नंतर कॅनॉलचे पाण्यात त्याचे विसर्जन करीत. ते पि. डब्ल्यु. डी मध्ये इरीगेशन वर कामावर लागले. प्रथम प्रथम कॅनॉलवरील कॉजवेची दुरूस्ती, मैलाचे दगडांची मांडणी व अशीच लहान कामे त्यांच्याकडे आली होती. एकूण सर्वच नोकरी निसर्गाच्या सान्निध्यात गेली. पुढे मामांनी एक चांदीची डबी करून त्यात शंकराची साळूंका ठेवली. दुसऱ्या एका डबीत बेल असे. १२ वाजता दुपारी कामावर कॅनॉलमध्ये डुबी मारून, ओलेत्याने शंकराला बेल वाहून नमस्कार करीत.

मामांची निरा राईट बँक कॅनॉलवर बदली झाली. निरेपासून पूर्वेस अर्ध्या मैलावर पी. डब्ल्यु. डी चा पिंपरा बंगला होता. तेथील तार मास्तर दंडवते त्यांच्याशी मामांची मैत्री जमली. निरा स्टेशनसमोर पी. डब्ल्यू डी च्या क्वार्टर्स होत्या. त्याच्या जवळच एका झोपडीवजा केमळाच्या घरात आम्ही राहत होतो. घर केमळाचे, कुडाच्या भिंती, वर पत्रा. घरासमोर अंगण, स्वच्छ सारवलेल्या जमिनी, अंगणासमोर एक खूप मोठे कडूनिंबाचे झाड होते. कडूलिंबावर सकाळी, सायंकाळी मोर येऊन बसायचे. जमिनीवरून झाडावर जाताना पिसाऱ्याचा झपाटा मागे लोंबत असे. आजुबाजूला खूपच झाडी होती. घरामागील टेकडीवरून काळ्या तोंडाची, लांब शेपटीची वांदरे नेहमीच झाडावर येत. पत्र्यावर उड्या मारत. आमच्या हातातील हरबरा, कणसे न्यायला ती कमी करीत नसत. असाच एकदा मदन उघडा बाहेर अंगणात रांगत असता एका हुप्याने त्याचा रट्टा धरून त्याला अलगद पत्र्यावर नेले. मामा व आई दोघेही घाबरले. त्यांनी त्या वानरास शेंगाचे आमिश दाखवून मोठ्या युक्तीने मदनला खाली आणले.


मला माझी आई आठवते. नऊवारी पातळ नेसायची. कपाळावर चंद्रकोर असे. कानात कुड्या मोत्याच्या, बुगडी, ठुशी होती. मी पाच वर्षाचा असेन. हातात पाटी घेऊन, आईचा हात धरून मी कॅनॉलच्या पाटावरून पलीकडे असलेल्या पत्र्याच्या शाळेत जायचो. मी लहानपणी रूप रडायचो. आईला सोडत नसे. आई गेल्याचा प्रसंग आठवतो. मला व मदनला उचलून शेजारी राहत असलेल्या काळे यांच्या घरात नेऊन ठेवले होते आणि आश्चर्य असे की आज काही तरी निराळे झाले आहे, आणि आता रडायचे नाही हे मनोमनी समजले. त्यानंतर आई दिसलीच नाही. आठवणीत मात्र चांगलीच राहिली व तीनेच आम्हाला दुसरी आई दिली. ती माझी नथुमावशी. मी तिलाही आईच म्हणे. आठवू लागले तसा मी पुण्यात मावशीकडे आलो. शाळेत जाऊ लागलो. मामा सांगत असत की , "आयुष्यात मी फक्त दोन वेळाच गहिवरलो. एक तुझी आई गेलू तेव्हा व मग पुढे मुंबईस तुझी बहीण चि. नलिनी गेली तेव्हा. " बाकी सर्व दुःखे मामांनी पचवलेली आहेत. त्यास मोठ्या धैर्याने तोंड दिले. आईच्या निधनानंतर मात्र मामांना पूर्ण वैराग्य आले.


निरेच्या डाक बंगल्यात तार मस्तर श्री दंडवते राहत. तिथेच मामा आईच्या निधनानंतर राहिले. मास्तर स्वयंपाक करीत असत. माका कॉफी घेत व मास्तर चहा घेत. दोघांची गाढ मैत्री होती. मास्तरांना दोन मुली. दोघींची लग्ने झाली होती. इंदुमती व सुमन. सुमन देशपांडे यांच्याकडे दिली होती. अर्धवट संसार टाकून मास्तरांची बायको देवाघरी गेली, पण मास्तरांनी दोनही मुलींचा चांगला संभाळ केला. दुसरे लग्न केले नाही. मामांचीही परिस्थिती तशीच होती. दोन समदुःखी मने जवळ आली होती.

गोवईकर चाळीत मामा रात्री माळ्यावर झोपत. रात्री ते सतार वाजवत असत. जून महिना आठवतो. मृगाचा घनदाट पाऊस कोसळत असे. पत्र्यावर त्या पाण्याचा ताल वाजत राही. मामा सतारीत रंगलेले असत. गादीवर पडल्या पडल्या मी श्री गो. ग. लिमये यांचे "प्रतापगडचे युद्ध " हे पुस्तक वाचत असे. वाचता वाचता केव्हा झोप लागे कळत नसे. सकाळी उठून पाहावे तो मामा केव्हाच उठून हडपसरला गेलेले असत. मामांना वाचनाचा नाद होता. पुणे नगर वाचनाचे ते वीस वर्षे मेंबर होते. पुरानंतर आम्ही १९५४ सदाशिव, साने बंगल्यात राहत होतो पेन्शन घेतली होती. जेवणानंतर ते वाचनालयात जात व सायंकाळी ४.३० च्या सुमारास येत.

निरेला असताना आषाढीचे वारीस जाणाऱ्या वारकऱ्यांचा निरा लोणंद येथे दोन दिवस मुक्काम असे. त्यावेळी दोनचार वारकऱ्यांना मामा घरी घेऊन येत अ जेवावयास घालीत. असेच एकदा, एका वारकऱ्याने आपल्या पोतडीतून एक सांब शंकराची साळुंका काढून मामांना दिली. पुजेत ठेऊन त्यांची पुजा करीत जा असे सांगितले. मामांनी त्याला एक चांदीची डबी केली व त्यावर फणा काढलेला चांदीचा नाग करवून घेतला. तो त्यांच्या पुजेत असे. पुढे आईच्या निधनानंतर मला व मन्याला सौ मनुमावशी सोलापुरला घेऊन गेली व चि. बेबीस सौ आक्का मावशीने इचलकरंजीला नेले. थोडे दिवसानंतर मी व मदन सौ मथुमावशीकडे पुण्यास आलो. ती. भास्कर मामाने आम्हास पुण्यास आणले.


पाचसहा वर्षाखाली मामा मला अधुनमधून म्हणायचे , " हे बघ, आता मला घरी राहवयाचे नाही. मला तू कुठंतरी पोहचव. त्यावर मी म्हणे, " मामा तुम्हाला मदनकडे जायचे आहे का? त्यावर ते म्हणायचे, " त्याच्याकडे मला बिलकुल जावयाचे नाही. त्याचे नाव सुद्धा काढू न्कोअस. अस म्हणत. मी म्हणे , " मग माला कुठं जावयाचे आहे तुम्हाला? " हे पहा, मला एखाद्या देवळात नेऊन सोड. मी तेथे राहीन. माझा कुणालाच त्रास नको. त्यावर मामा, आजकाल तशी देवळे तरी कुठे राहिली आहेत? त्या वास्तुकडे कोणीही पाहत नाही. देवाची पुजा व्हायची अगर सांजवात लावायची मारामार. तुम्ही तिथे काय करणार? इथे नाही का बरे वाटत? असे मी म्हणायचो. परंतु त्या निष्पाप जीवाला आपले देवच रक्षण करील, तो माणसासारखा खास निष्ठूर नाही, असे वाटत असावे. या जगाचा व जगातील खोट्या मायेचा त्यांना उबग आला होता हे खचित. मन्या त्यांना दुरावला होता व माझ्याकडे घरामुळे झालेल्या त्रासाचा त्यांना मनोमनी वीट आला होता. पण मी तरी काय करणार? होऊ नय ती मोठी चूक माझ्या हातून झाली होती, व त्याचा परिणाम मात्र सौ निर्मला, रोहिणी, व रंजना यांच्याबरोबर मामांना नक्कीच होत होता. वय झाले होते म्हणण्यापेक्षा माझ्यावरील आलेल्या संकटाने मामांचे मन दडपले गेले होते. घरातील एकूण त्रासामुळे ते वैतागले होते. त्या सर्वांचे कारण मी होतो, फक्त मीच.

एकदा अशीच रात्रीची वेळ होती. काही वादविवाद झाले असतील. मामा म्हणाले " मी हा जातो घरातून निघून. " मी ही त्यांना म्हणालो " जाता? जा! दार उघडेच आहे. पण नीट विचार करून जा. त्यावर ते धडपडत (कारण अलीकडे त्यांना कमी दिसत असे. चष्म्याने सुद्धा दिसत नसे. अंदाजाने ते घरात वावरत) पलंगाच्या कडेकडेने दाराजवळ गेले. एक पायरी उतरलेही. डाव्या हाताने जाईच्या वेलीची फांदी धरली होती. थोडे थांबले. लांब नजर टाकी उभे राहिले व परत मागे फिरले. मी म्हणालो " मामा! जाताना? मग परत फिरलातसे? " तेव्हा एक पाय खोलीत टाकून हळूच म्हणाले " फार अंधार आहे बाहेर. उद्या सकाळीच जाईन. त्यावर मी म्हणलं " अहो मामा, ज्याला जावयाचे आहे ना, त्याला रात्र काय अन दिवस काय" त्यावर तेही हसले व आम्हीही हसलो.


पण अखेर त्यांनी आपले शब्द खरे केले. पहाटे २.४५ वाजता अंधारातच त्यांची प्राणज्योत आम्हांस सोडून घरबाहेर गेली आणि जड शरीर मात्र, दुपारी स्वच्छ उन्हात आम्हाला एकाकी इथे टाकून गेलं या जगात न येण्याकरितां!


लेखक : श्री निळकंठ बाळकृष्ण घाटे (माझे वडिल)

मैने ओढी चुनरीयाँ तेरे नामकी.....

"तेरे मेरे सपने" एक जुना हिंदी चित्रपट. यातील गाणी मला खूपच प्रिय आहेत, इतकी की या गाण्यांचे व माझे एक अतूट नाते आहे न संपणारे!!!


तेरे मेरे सपने बद्दल लिहायचे असे मनात आले आणि काय लिहायचे याबद्दलची वाक्ये मनात घोळू लागली. शीर्षक काय द्यायचे? तेरे मेरे सपने असेच द्यायचे का? नको हे खूप साधे झाले. मग काय द्यावे .. "तुझी माझी स्वप्नं" हे शीर्षक छानच आहे. विचार करता करता गाणे गुणगुणायला लागले. जैसे राधाने माला जपी श्यामकी मैने ओढी चुनरीयाँ तेरे नामकी.... येस्स्स!! "मैने ओढी चुनरीयाँ तेरे नामकी... हे अगदी परफेक्ट! फिल्मी स्टाईल.


आमच्या घरी आईबाबांना गाण्याची आवड असल्याने रेडियो सतत ऑन असायचा. मला कळायला लागले तेव्हापासून तेरे मेरे सपने मधली गाणी मला आठवतात. रेडियोवर बरेचदा लागायची. मला काही चित्रपटांमधली गाणी कितीही वेळा ऐकली तरी त्याचा कंटाळा येत नाही त्यापैकी ही तेरे मेरे सपनेतली. जशी आराधना, अभिमान, काश्मीर की कली यातील सर्व गाणी सुद्धा मला खूप आवडतात.


आईच्या शेजारी आजी रहायची. तिला तीन मुले व तीन मुली. त्यातील मोठ्या मुलाचे लग्न झाले त्याला आम्ही "काका" म्हणायचो. त्याचे लग्न झाल्यावर त्याच्या बायकोला आम्ही दोघी बहिणींनी काकू अशी कधीच हाक मारली नाही. तिला आम्ही "मामी" म्हणायचो. ती खूप छान होती. अशी ही जगवेगळी काकामामी ची जोडी. ही मामी मला सारखी तेरे मेरे सपने मधली गाणी म्हणायला सांगायची. अर्थात त्यावेळी त्या गाण्यांचा अर्थ, याचा गीतकार कोण, संगीतकार कोण याबद्दल खूप काही जाणून घ्यावेसे वाटले नाही.


लग्न झाल्यावर काही दिवसांनी मोठा स्पीकरवाला डेक घेतला व हळूहळू मी माझ्या आवडीच्या कॅसेट जमवायला सुरवात केली. त्यात पहिली कोणती कॅसेट असेल तर ती तेरे मेरे सपनेची. डेकवर यातील गाणी मनसोक्त ऐकली. त्यानंतर नोकरीतल्या धावपळीमुळे निवांतपणे गाणी ऐकणे राहून गेले.


इथे अमेरिकेत येताना सर्व गाण्यांच्या कॅसेटमध्ये तेरे मेरे सपने आठवणीने घेतली. बाकी कोणतीही गाणी नसली तरी चालतील पण तेरे मेरे सपने पाहिजेच पाहिजे!! इथल्या टु-इन-वन वर कॅसेटवरची गाणी ऐकते. इथेही कॅसेटची गाणी ऐकणे मागे पडले होते पण एकदा असाच अचानक खूप चांगला मूड आला होता. पीसी, टीव्ही बंद केला. कॅसेटमधली काही गाणी ऐकली. नंतर माझी खूप प्रिय असलेली गाणी ऐकली एका पाठोपाठ एक. पहिले ए मैने कसम ली... जैसे राधाने माला जपी.. जीवन की बगीयाँ महकेगी.... ही गाणी मला एका नव्या विश्वात घेऊन गेली. ही गाणी आता मी नेहमी नेहमी ऐकत नाही कारण व्याप खूप वाढलेले आहेत. पण जेव्हा माझा खूप खास मूड असेल, बाहेर पाऊस पडत असेल तेव्हा मात्र मी तेरे मेरे सपने ऐकते. ऐकते म्हणण्यापेक्षा छान रितीने ती अनुभवते. आणि हो या सर्व गाण्यांमध्येही माझे सर्वात प्रिय गाणे "जैसे राधाने माला जपी श्यामकी मैने ओढी चुनरीयाँ तेरे नामकी!!!


आता तुम्ही म्हणाल की यातील गाणी तुला का आवडतात? त्यातील संगीत, गीत, की अजून कोणते असे खास कारण आहे? त्यावर मी एवढेच सांगीन की या गाण्यांचे व माझे असे एक अतूट नाते आहे कधीही न संपणारे!!!!

जरासी आहट होती है...

जरासी आहट होती है तो दिल सोचता है
कही ये वो तो नही.......

छुपके सीनेमें कोई जैसे सदा देता है
श्यामसे पहले दिया दिल का जला देता है
है उसीकी ये सदा, है उसीकी ये अदा
कही ये वो तो नही........

शक्ल फिरती है निगाहोमें वोही प्यारीसी
मेरी नसनसमें मचलने लगी चिंगारीसी
छु गयी जिस्म मेरा किसके दामन की हवा
कही ये वो तो नही........


चित्रपट हकीकत, संगीतकार - मदनमोहन

बहार...

बहारों मेरा जीवन भी सवाँरो
कोई आए कहीसे युँ पुकारो

तुम्हीसे दिलने सिखा है तडपना
तुम्ही को दोष दुँगी ए नजारों

रचाओ कोई कजरा लाओ गजरा
लचकती डालीयों तुम फूल वारो

लगाओ मेरे इन हाथोमें मेहेंदी
सजाओ माँग मेरी या सिधारों

मेरा जीवन भी सवाँरो, बहारों......

गीतकार - कैफी आझमी, संगीतकार - खय्याम

फुलोंके रंगसे....

फुलोंके रंगसे, दिलकी कलमसे, तुझको लिखी रोज पाती
कैसे बताउँ किस किस तरहसे पल पल मुझे तू सताती
तेरेही सपने लेकर के सोयाँ तेरे ही यादोमें जागा
तेरे खयालोमें उलझा राहा हुँ जैसे के मालामें धागा

बादल बिजली चंदन पानी जैसा अपना प्यार
लेना होगा जनम हमें कई कई बार
हो इतना मधुर इतना मधुर तेरा मेरा प्यार
लेना होगा जनम हमें कई कई बार

साँसोकी सरगम धडकन की बीना सपनोकी गीतांजली तू
मनकी गलीमें महके जो हरदम जैसे जुही की कली तू
छोटा सफर हो लंबा सफर हो सुनी डगर हो या मेला
याद तू आए मन हो जाए भीडके बीच अकेला

बादल बिजली चंदन पानी जैसा अपना प्यार
लेना होगा जनम हमे कई कई बार
हो इतना मधुर इतना मधुर तेरा मेरा प्यार
लेना होगा जनम हमे कई कई बार

पुरब हो पश्चिम उत्तर हो दक्षिण तु हर जगाह मुस्कुराए
जितना ही जाउँ मै दूर तुझसे, उतनी ही तू पास आए
आँधीने रोका पानी ने टोका दुनिया ने हँसकर पुकारा
तस्वीर तेरी लेकीन लिएमें कर आया सबसे किनारा

बादल बिजली चंदन पानी जैसा अपना प्यार
लेना होगा जनम हमें कई कई बार
हो इतना मधुर इतना मधुर तेरा मेरा प्यार
लेना होगा जनम हमें कई कई बार

गीतकार : नीरज , चित्रपट प्रेमपुजारी

फूल चित्रसौजन्य - ऑर्कुटमित्र

सांज.....

तिन्ही सांजा सखे मिळाल्या,
देई वचन तुला
आजपासुनी जीवे अधिक
तु माझ्या ऱ्हदयाला

तिन्ही सांजा...

कनकगोल हा मरिचिमाली
जोडी जो सुयशा
चक्रवाल हे पवित्र
ये जी शांत गंभीर निशा

तिन्ही सांजा....

त्रिलोकगामी मारूत
तैशा निर्मल दाही दिशा
साक्षी ऐसे अमर करूनी हे तव
कर करी धरिला

तिन्ही सांजा...

नाद ऐसा वेणूत
रस जसा सुंदर कवनात
गंध जसा सुमनांत
रस जसा बघ या द्राक्षात

तिन्ही सांजा...

पाणी जसे मोत्यांत
मनोहर वर्ण सुवर्णात
ऱ्हदयी मी साठवी तुज तसा
जिवित जो मजला

गीत : भा. रा. तांबे


सांज ये गोकुळी, सावळी सावळी
सावळयाची जणू साऊली

धूळ उडिवत गाई निघाल्या
शाम रंगात वाटा बुडाल्या
परतती त्या सवे, पाखरांचे थवे
पैल घंटा घूमे राऊळी

पर्वतांची दिसे दूर रांग
काजळाची जणू दाट रेघ
होई डोहातले चांदणे सावळे
भोवती सावळया चाहूली

माऊली सांज, अंधार पान्हा
विश्व सारे जणू होय कान्हा
मंद वार्‍यावरी वाहते बासरी
अमृताच्या जणू ओंजळी....

गीतकार :सुधीर मोघे

माझं गांव

घाटातील अवघड वळणे उतरून एस. टी सरळ रस्त्याला लागली. सडकेवरील फर्लांगाचे, मैलाचे पांढरे दगड मागे टाकीत वेगाने पुढे निघाली. भातखाचरांवरून येणारा गोड वास मनात साठत होता. वळणातील झाडांची ओळख पटत चालली. गांव जवळ येत होता. जांभूळ, वड, आंबा, फणस यांची रस्त्याच्या दुतर्फा उभी असलेली झाडं बालपणीच्या सुखद आठवणी करून देत होती. गांवानजीक असलेल्या पाणगंगेवरील पुलावरून जात असता येणाऱ्या थंडगार वाऱ्यामुळे मनांत आठवणी दाटून येत होया. नजर विमलेश्वराच्या कळसाकडे गेली. पिवळसर सोनेरी कळस लाल किरणांनी चकाकत होता. एस. टी ने गेअर बदलला. एक लहान वळण घेऊन ते धूड धडधडत एका वडाच्या पाराजवळ येऊन थांबले. याच वडाजवळून मऱ्या ओढा वाहतो. आषाढात, श्रावणात याला अवचित पाणलोट येतो. त्याला उतार पडेतोवर गांवात जायची सोय राहात नाही. दोन एक तास पारावर बसून राहावे लागते.

एस.टी तून उतरून पलीकडे गेलो. पुढे जांभूळ फाटा लागला. येथून डोंगरावरचे आमचे घर दिसू लागले. मला उतरवून घ्यावयास केशव आला होता. हसत पुढे येऊन केशवने हातातील बॅग घेतली. "अरे केशव तुला कुणी बातमी दिली मी येणार आहे म्हणून? " " परवाच राधाकाकूंनी तुम्ही येणार असे सांगितले. केशव म्हणाला "आज सकाळपासून स्टँडवर यायची ही चौथी वेळ!" खरं तर आज नारळ उतरवणार होतो! "


मी व केशव हळू हळू पायवाटेने घराकडे चालत होतो. वरच्या आळीत आमचे घर. वाडा गांव खर तर डोंगरावर वसले आहे. आमचे घर उंचावर असल्याने वारा भरपूर. तसेच पावसाळ्यात पाऊसाचा माराही फार. घरासमोर सर्व सपाटीचा भाग. तिथेच आमची शेते. मागील अंगास उंच डोंगरावर पाहिले की शिवकालीन मोडकळीस आलेल्या किल्याची तटबंदी दिसते. गावातून जाणारी गुरांची वाट थेट वरील पहाडावर जाते. या परिसरात नव्यान आलेल्या जेंगाड्या जातीच्या वाघाने खूपच धुमाकूळ घातला होता. पायवाटेवर झाडीत एखादे जनावर फाडून अर्धवट खाऊन टाकलेले गुराख्यांना दिसे. हा प्रदेश जितका रम्य तितकाच काही ठिकाणी प्रसंगी अंगावर काटा उभा करणारा आहे.

बोलता बोलता एव्हाना आम्ही वाडीत आलो. ओटीबाहेर कट्ट्यावर ठेवलेल्या तांब्याच्या मोठ्या हंड्यातील पाण्याने आम्ही हातपाय धुतले. आम्ही पडवीत आलो. माईने आतून "केव्हा आलास? " "एस. टी वेळेवर आली ना? " असे म्हणत पडवीत प्रवेश केला. अलीकडे माई बरीच थकली होती. पाण्याचा तांब्या देताना हाताची बोटे थरथरत असत.

जाजमावर बसून चहा घेतला. मागील दारी जाऊन तोंडल्याच्या वेलाकडे पाहत, रहाटाचा कूं कूं येणारा आवाज ऐकत उभा राहीलो. रानफुलांचा, गवताचा वास येत होता. उत्साह वाढला होता. सूर्य मावळत होता. वाश्याला टांगलेल्या दिव्याचा प्रकाश जाणवत होता. स्वयंपाकघरात गुरगुट्या भाताचा व भाजलेल्या पापडाचा खमंग वास आला. जेवण झाल्यावर माई जवळ बसून इकडच्या तिकड्यच्या गप्पा झाल्या. चालण्यामुळे आलेल्या थकावटीने डोळे मिटू लागले व झोप केव्हा लागली हे कळलेच नाही.

सकाळी पक्ष्यांच्या किलबिलाटांनी जाग आली. मागील दारी चुलखंड्यावर हंड्यात पाणी तापत होते. चहा झाला. पोहे व पापड खात परसातील आंब्याखाली बसलो होतो. हा आंबा आजोबांनी त्यांच्या तरूणपणी लावला आहे. दरवर्षी याला अमाप फळ लागते. फळ अति गोड आहे. अगदी वरची फळे पाखरे खातात. एखादा पाड पाचोळ्यात पडलेला दिसतो. तो तर गोडीत साखरेसारखा लागतो. या वर्षी पण हा भरपूर मोहरला होता. डहाळी गणीक मोहोरांचा तुरा लागलेला पाहून लहानपणची एक आठवण झाली. लहान असताना आंब्याजवळून पाणगंगेच्या उतरणाऱ्या पाऊल वाटेने आजोबांचा हात धरून विमलेश्वराच्या दर्शनास जात होतो. वाटेत पिल्या शेतकरी भेटला. हातातील काठी वर करून आजोबा ओरडले " असे पिलोबा! काल रात्री गलका कुठून ऐकू येत होता? शेताडीत बांध्याला कुणाला खवीस दिसला की काय? का घिरोबानं सोबत केली कुणाची व एकदम दिसेनासा झाला? "

पिलोबा बोलला "च्छा! खवीस कुठचा येतावं? तिगस्ता धरलान की गांवच्या जोश्यानं शेंदऱ्या जोश्यानं नारळात अन बुडीवला नव्हं का आपल्या पातळ गंगेच्या डव्हांत! आबो! बापू अन त्याचा ल्योक चालला हुता बांदावरनं, अन त्यो आपल्या देवाच्या दरशनास येतो त्यो ढाण्या नाही का? त्यो चालला हुता गुमान गवतामधून . पन आपला बाप्या बिचकला त्येस्नी बघून. आन काय? बोबट्या मारीत आला वाडीत!" "हां हां अस झाल तर" आजोबा बोलले. आणि आम्ही पुढे निघालो. आजोबा सांगत रोज एक ढाण्या वाघ येतो शंकराच्या दर्शनास. पण कधी कुणावर गुरगुरला नाही की कुणाला त्याची भीती वाटली नाही.

सायंकाळी गांवचा गुरव येत असे आमच्याकडे. आमची आजी नैवेद्याचा दहीभात देत असे त्याच्याजवळ. दही भात देवापाशी ठेवून गुरव डोंगर उतरे. मध्यरात्री केव्हा तरी दही भात खाऊन पाणगंगेवर पाणी पिण्यास आलेला ढाण्या पाहिल्याचे लोक सांगत. अलीकडे बेसुमार झालेल्या जंगल तोडीमुळे रानातील बहुतेक प्राणी नाहीसे झाले. उपासमारीमुळे अलीकडे केव्हा केव्हा ते भक्ष शोधताना कुठे कुठे वस्तीवर येताना आढळतात. झाडी कमी झाली तशी अलीकडे वाडीत उष्मा वाढत आहे.

श्री नीळकंठ बाळकृष्ण घाटे

निसर्गाची किमया - हिमवर्षाव २००९

आम्ही अमेरिकेत ज्या राज्यात राहतो तिथे बर्फ कधीच पडत नाही. बर्फ नाही, वादळ नाही, पाऊस सुद्धा येणार येणार म्हणता ऐनवेळी दुसरीकडे निघून जातो! समुद्रकिनारा जवळ असल्याने सतत दमट हवामान. अगदी टीपीकल मुंबईसारखे. कोणत्याच ऋतुची प्रखरता नाही! मध्यंतरी एक भलेमोठे वादळ येऊन थडणकार होते आमच्या शहरात. त्यानेही ऐनवेळी धोका दिला. नाही म्हणायला स्नो फॉलचे भाकीत खरे ठरले!

तसा या आधीच्या राज्यात राहत होतो तेव्हा बघितले होते बर्फाला २-४ वेळेला, पण अगदी ढीगाढीगाने बर्फ पडतो तसा नाही. बर्फ पडणार तर सकाळी काहीच चिन्हे दिसत नव्हती. नेहमीप्रमाणे कामे उरकली. याहूवर मैत्रिणीशी गप्पा मारल्या. त्याचवेळी थोडा पाऊस पडत होता. गप्पा संपवून बाहेर येवून बघत्ये तर बर्फ भुरभुरत होता! अरेवा! वारा असल्याने कापुस पिंजलेल्या कापसाप्रमाणे उडत होता. प्रत्यक्षात बाहेर जाऊन पाहते तर थोडा वेगही वाढला होता. लगेचच डीजी घेतला आणि बाहेर जाऊन काही फोटो काढले. २ दिवस पडणार होता. पण दुसऱ्या दिवशीचे काही सांगता येत नाही. दिवसभर खिडकीतून बघत होते बर्फाला. संध्याकाळी चहा घेऊन परत एकदा बाहेर जाऊन फेरफटका मारला. पण निरनिराळे फोटो घेऊ म्हणले तर इतका काही खास पसरलेला नव्हता. तरी सुद्धा थोडेफार छोट्या झुडुपांचे फोटो घेतले. पानांमध्ये बर्फ साठून राहिला होता.

दुसऱ्या दिवशी सकाळी स्वच्छ सूर्यप्रकाश! सूर्यप्रकाशात बर्फ छान चमकत होता. जिन्यामध्ये काही बर्फाचे तुकडे जमा झाले होते. काही बर्फ भुश्यासारखा होता! परत फेरफटका मारायला गेले. कारण की आज फोटो घेतले नाहीत तर परत काही बर्फाचे दर्शन नाही! तळ्याजवळ गेले. आज तळे आजुबाजूच्या बर्फामुळे छान दिसत होते. त्यात काही बदके नेहमीप्रमाणेच पोहत होती. जिन्यातून येतायेताच जसे सुचले तसे करत गेले ते तुम्हाला फोटोत दिसेलच.

काही तासातच सूर्याच्या प्रखरतेने सर्व बर्फ पार वितळून गेला. होत्याचे नव्हते झाले! एका दिवसाचा बर्फ मात्र मला खूप आनंद देवून गेला! हीच तर आहे निसर्गाची किमया!!

भरतकाम

बाग

आमची बाग म्हणजे आमच्या सर्वांची बाग. आईबाबांची व आम्हां दोघी बहिणींची. भरपूर फुलझाडे आहेत आमच्या बागेत. नुसती फुलझाडे नाहीत तर फळांची झाडे पण आहेत. काही तर आपोआप उगवली आहेत. प्रथमदर्शनी जाईचा वेल आहे, तो प्रत्येक आल्यागेल्याचे स्वागत करतो. कोणीही आमच्याकडे आले की फाटकातून येतानाच "अरे वा! जाईचा वेल किती फुलला आहे तुमचा! मस्त वास येतोय फुलांचा! " असे म्हणून लगेच अंगणातील पडलेली फुले वेचून घरात प्रवेश करतो.

आमच्या बागेत विविध रंगांची व गंधांची फुले आहेत. प्रत्येकाची शान वेगळी! बागेबद्दल सांगायचे झाले तर मला थोडे भूतकाळातच जायला लागेल. बागेला कुंपण होते ते कोयनेलचे. त्याला पांढऱ्या रंगाची थोडीशी लांब आणि नाजुक अशी फुले असायची. ती फुले तोडून त्याच्या टोकाला एक छोटे देठ असायचे हिरवे, ते काढून आम्ही त्यातला अगदी थोडासाच असलेला गोड रस चाखायचो. त्या फुलाची दांडी होती ती एखाद्या बारीक नळकांडीसारखी. लहानपणी आपण काहीही करतो ना! कोयनेल अवाढव्य वाढले की आई म्हणायची "एकदा रामूला निरोप द्यायला पाहिजे, येऊन आमचे कुंपण नीट करून दे म्हणून" हा रामू येऊन आमचे कुंपण साफ करून द्यायचा. येताना भली मोठी कात्री घेऊन यायचा कुंपण कापण्यासाठी. आम्ही दोघी मग सांगायचो त्याला "कुंपणाला असा आकार द्या, तसा आकार द्या. " कापलेल्या कुंपणाचा पसारा तो एका भल्या मोठ्या पिशवीत घालून घेऊन जायचा. त्या दिवशी आमच्या बागेची इतर साफसफाई पण व्हायची. काही आपोआप उगवलेली झाडे दृष्टीस पडायची. मग हे कुठले बरे झाड असेल याची चर्चा व्हायची.

माझ्या मावसबहिणीने काही रोपटी दिली होती. त्यात अबोली होती, मोगरा होता. गुलाबाचे तर बरेच रंग होते आमच्या बागेत, लालचुटुक, गुलाबी, शेंदरी. बाबांच्या काही मित्रांनी गुलाबाची रोपटी भेट म्हणून दिली होती. प्राथमिक शाळेत असताना बाबा मला सायकलवरून बाल शिक्षण मंदीरमध्ये सोडायचे . सायकलवर बसताना माझ्या डाव्या हातात गुलाबाचे फूल, वर्गावर गेल्यागेल्या बाईंना देण्यासाठी! ते फूल मी खूप अलगद धरायचे, त्याला जराही धक्का लागू नये ह्याकडे माझे लक्ष असायचे! कोऱ्हांटीची फिकट पिवळी नाजूक फुले व अबोली रंगाची अबोलीची नाजूक फुले अलगद हाताने काढावी लागायची. शेंदरी व अबोली रंगाकडे बघून असे वाटायचे की फुले अशीच झाडावर राहू दिली पाहिजेत. झाडावरून काढल्यावर मोकळ्या झाडाकडे बघायला चांगले वाटायचे नाही. माझ्या बाबांची रोज सकाळी बागेमध्ये चक्कर असे. पूजेसाठी परडीत फुले काढत असत. त्यात जाईची तर असायचीच. शिवाय इतरही सुवासिक फुले, दुर्वा व उमललेले असेल तर जास्वंदीचे लालचुटूक तुरेवाले फूल! बदामी रंगाची जाळी असलेली प्लॅस्टीकची परडी होती. ज्या दिवशी जास्वंदीचे फूल असायचे तेव्हा आमचा देव्हाऱ्यातले सगळे देव त्या फुलाने झाकून जायचे.


बाकी सदाफुली होती, गुलबक्षी होती आणि कण्हेरी पण होती! सदाफुलीचा रंग व्हॉयलेट होता. फुलाच्या बाजुने व्हॉयलेट तर फुलाच्या मध्यावर गडद जांभळा रंग आणि मला अशाच रंगसंगतीच्या फुलाची सदाफुली आवडते! गुलबक्षीचा रंग तर असा काही सुंदर दिसायचा ना! म्हणजे त्या गुलबक्षीच्या झाडाला जी फुले येतात त्याचा रंग "गुलबक्षी रंग" म्हणूनच ओळखला जातो. ही फुले उमलायच्या आधी ज्या बिया झाडाला लागलेल्या असायच्या त्या काढून आम्ही एका डबीमध्ये जमा करून ठेवायचो. या झाडाच्या बियांचा रंग काळाकुळकुळीत असायचा. त्या काळ्या बियांभोवती हिरवे आच्छादन असायचे. मग आम्ही प्रत्येक बी त्यावरचे आच्छादन थोडे बाजूला करून बघायचो. काळी बी असेल तर काढायचो, जर का ती पांढरी झाली असेल तर नाही, कारण आता त्या पांढऱ्या बीचे कळीत रूपांतर होणार आहे! या काळा बिया आम्ही मैत्रीणींकरत साठवायचो कारण की त्यांना पण गुलबक्षी हवी असायची त्यांच्या बागेत! त्या गुलबक्षीचे विशेष महत्त्व गौरीगणपतीच्या दिवसात असायचे. या गुलबक्षीच्या वेण्या गौरींना असायच्या. आई हाताने या वेण्या बनवायची त्यांची देठे एकमेकात गुंफून!

कण्हेरीची गुलाबी रंगाची फुले परडीत काढल्यावर खूपच सुंदर दिसायची. कण्हेरीची पाने लांबलचक असतात. त्याची पाने
तोडून आम्ही "टिक टिक" वाजवायचो. कण्हेरीची दोन पाने म्हणजे लांबुळकी पाने समांतर रेषेत ठेवून त्याची टोके दोन्ही हातांच्या चिमटीमध्ये आणि मग ती एकमेकांच्या जवळ आणून परत लांब न्यायची. असे करताना "टिक, टिक, टिक, टिक" असा आवाज यायचा आणि मग असे करताना पाने तुटायची, मग परत दुसरी घ्यायची.

चिनी गुलाब ज्याचा रंग साधारण गुलबक्षी सारखाच असतो तो आमच्या बागेत असाच उगवला होता. चिनी गुलाब सपाट जमिनीवरच वाढतो. सपाट जमिनीवर त्याचा वेल असतो. वेलाची पाने साधारण दुर्वांसारखी लांब असतात आणि त्या वेलातून अधुनमधून फुले असतात. अजून एक "हजारी मोगरा" नावाचा मोगरा होता. त्याची तीन चार बुटकी झाडे होती. त्याची फुले साध्या मोगऱ्यासारखीच दिसायची, पण पांढरी शुभ्र नाहीत. त्या झाडांना अतोनात मुंगळे यायचे. शेवटी मुंगळ्यांना कंटाळून झाडे मुळासकट कापली. का कोण जाणे पण हा हजारी मोगरा त्याच्या वेगळेपणामुळे माझ्या लक्षात राहिला आहे.

सगळ्यात आधी आमचे आंगण पूर्ण मातीचे होते. ते अधुनमधून आई शेणाने सारवायची. अंगणात अगणित दुर्वा पण होत्या. जाईचा वेल दाराला लागुनच होता. जाईसमोर पेरूचे झाड होते. सुट्टीत आमच्या घरी सर्व भावंडे जमायची तेव्हा झाडावरचे पेरू तोडून खायचो. पेरूचे झाड काटकुळे व उंच होते. स्टुलावर चढून काठीने फांदी हलवावी लागायची मग पेरू खाली पडायचा. आम्ही भावंडे माना वेळावून बारीक नजरेने पाहायचो कुठे पिकलेला पेरू दिसत आहे का ते. पेरू पानाच्या आड लपलेले असायचे. थंडीमध्ये बरीच पाने गळून पडायची. आमच्या घरी एक मोठा खराटा होता त्याने सगळी पाने एकत्रित करून आमच्या अंगणात मस्तपैकी शेकोटी करायचो. पुण्यामध्ये त्यावेळेला भरपूर थंडी असायची. कुडकुडायला व्हायचे. दर रविवारी शेकोटीचा कार्यक्रम. सकाळी उठल्यावर आई सगळ्यांना आल्याचा गरम गरम चहा करून द्यायची. चहा घेऊन मग शेकोटीजवळच जाऊन बसायचो. शेकोटीची धग इतकी काही छान वाटायची ना! शेकोटीत पालापाचोळा, छोट्या मोठ्या काटक्या असायच्या. शेकोटी विझायला लागली की नुसताच धूर यायचा. मग आम्ही पुठ्ठ्याने वारा घालायचो. धूर निघून जायचा व परत शेकोटीची धग जाणवायला लागायची. तिथून अजिबात उठावेसे वाटायचे नाही. उन्हे वर आली की मग एकेक जण अंघोळीला उठायचा एक मोठा आळस देवून!

आमच्या बागेत पेरूव्यतिरिक्त छोटी केळी होती, सीडलेस पपई होती, सीताफळे होती. घरची फळे खाताना किंवा घरची फुले माळताना जो काही आनंद होतो, जे काही समाधान मिळते त्याचे शब्दात वर्णन करता येत नाही. काही फळभाज्या पण होत्या. हिरवे टोमॅटो, छोटी वांगी, कार्ली. बागेतल्या झाडांना आम्ही दोन प्रकारे पाणी घालायचो. एक भली मोठी प्लॅस्टीकची नळी नळाला जोडायचो आणि नळीने बागेला पाणी घालायचो. आमची जाई तर भरपूर पाणी प्यायची. नळाला पाणी आले नाही तर हौदातले पाणी बादलीत भरून घ्यायचो व तांब्याने घालायचो. बाबांनी आम्हाला सांगितले असायचे की जोपर्यंत झाड पाणी शोषून घेत आहे तोपर्यंत पाणी घालायचे. झाडांना भरपूर पाणी मिळाले पाहिजे. बागेला पाणी घालण्याच्या निमित्ताने आम्ही पण पाण्यात डुंबून घ्यायचो!

आमच्या अंगणाला रोजच्या रोज पाण्याचा सडा असायचा. सडा घालण्यासाठी प्रत्येकाची टर्न असायची. सडा घालायच्या आधी खराट्याने अंगण स्वच्छ झाडून घ्यायचे आणि मग सडा घालायचा. सडा घालताना फाटकातून कोणी आले तर काही वेळेला चुकून त्याच्या अंगावरच सडा पडायचा. माझी सडा घालण्याची टर्न असायची तेव्हा मला किती घालू न किती नाही असे व्हायचे. समाधान व्हायचेच नाही. एक बादली भरून घ्यायची, ती संपली की दुसरी, ती संपली की तिसरी. आमच्याकडे सडा घालण्यासाठी एक स्टीलचा व एक प्लॅस्टीकचा चंबू होता. मला प्लस्टीकचा गुलाबी रंगाचा चंबू खूप आवडायचा, कारण तो जास्त निमुळता होता त्यामुळे सडा जास्त छान पडायचा. मनसोक्त सडा घातले की खूप छान वाटायचे. सडा घालताना काही वेळेस चंबू हातातून निसटायचा. आमच्या घराला लागूनच ३-४ पायऱ्या होत्या. सुट्टीमध्ये आम्ही बहिणी जमलो की पायरीवर गिचमिड करून बसायचो. कुणी उठली की पटकन ती जागा दुसरी घ्यायची.

आमच्या अंगणाला जे फाटक होते त्याची पण एक मजा आहे. सुरवातीला मातीचे अंगण होते तेव्हा लाकडी फाटक होते. ते एका बाजूने बंद व एका बाजूने उघडे होते. जाता येता जो कोणी ते फाटक उघडून येईल तेव्हा ते लोटल्यावर तसेच सोडून द्यायचे तेव्हा ते दाणकन आपटायचे. लहान मुले तर सारखी ये जा करायची आणि सारखे आपटले जायचे. आई ओरडायची म्हणून मग लहान मुले मुद्दामुनच सारखी येजा करायची. नंतर जेव्हा सर्व अंगणात फरशी घातली तेव्हा दार बदलले आणि लोखंडी केले. त्याला बाहेरून व आतून दोन कड्या केल्या. बाहेरून आलेला सहज हाताने आतली कडी काढून दार उघडे आणि मग परत लावून घेत. या फाटकाची एक मजा म्हणजे वाऱ्याने याच्या कड्या हालायच्या. तेव्हा आमची चांगलीच फसगत व्हायची. कारण दार वाजले की आम्हाला समजायचे कोणीतरी आलेले आहे. आणि असेच वाऱ्याने जेव्हा आवाज येईल तेव्हा येऊन बघावे तर कोणीच नाही. मग ठरवले दार वाजले की लगेच बघायला जायचे नाही कोणी येणारे असेल तेव्हा तो आत येईलच की! अशा या गमतीजमती!


काही वर्षांनी मातीच्या अंगणात पूर्णपणे फरशा बसवून घेतल्या. त्यानंतर आणखीनच मजा यायची. सुट्टीत आम्ही सर्व भावंडे मिळून खूप मजा करायचो. अंगणातच सतरंज्या घालून जेवायचो. अंब्याचा भरपूर रस आणि पोळ्या. जेवणे झाली की गप्पा गोष्टी. मग भूताचा विषय. भूताच्या गोष्टी रंगवून रंगवून सांगितल्या जायच्या. फरश्यांचे अंगण झाल्यापासून चिमण्यांचा वावर खूप वाढला. पाऊस पडला की अंगणात पाणी साठायचे ते पिण्याकरता यायच्या. आणि हो आमच्या बागेत गोड गुंजेचा पाला होता. काही रानटी फुले होती, त्यांना आम्ही टणटणी म्हणायचो. विविध रंगांची अगदी बारीक फुले एकत्रित असे एक फूल असायचे. ही फुले पण त्यांच्या वेगळेपणाने लक्षात राहिली आहेत.

बागेची सर्व प्रकारची मजा आम्ही दोघी बहिणींनी अनुभवली आहे! अशी होती आमची बाग अशी आहे आमची बाग! आवडली का तुम्हांला? अभिप्राय जरूर कळवा!

******** ******* ******** *******

या लेखातील फुलांचे फोटो आहेत ते माझ्या मैत्रिणीने मला दिले आहेत. तिचे नाव लिना बगावडे. ही माझी ऑर्कुटवरील मैत्रिण. माझ्या माहेरच्या बागेबद्दल मी जे काही लिहिले आहे त्यामध्ये वरील सर्व फुलांची झाडे होती. लिनाकडील फुलांचे फोटो मी पाहत असे तेव्हा मला माझ्या बागेची खूप आठवण यायची म्हणून मी तिला ती फुले मला देशील का? असे विचारले व लगेचच तिने मला तिची फुले दिली!! मी लिना बगावडे हिची मनापासून खूप खूप आभारी आहे!!

लेखातील जाईचा वेल व केळीचे झाड आईबाबांच्या बागेतील आहेत. तेव्हा फोटो घेऊन ठेवले त्यामुळे बरे झाले. आज ते माझ्या आठवणीत व तुम्हाला चित्ररुपात दिसत आहेत. आईबाबा त्या घरात आता राहत नाहीत. ते घर त्यांनी विकले. पण आमच्या फॅमिली डॉक्टरांनीच ते विकत घेतल्याने बागेचा बराच भाग अजुनही तिथे आहे!

जाईची फुले मला माझ्या मैत्रिणीकडून मिळाली आहेत. तिचे नाव भाग्यश्री. धन्यवाद भाग्यश्री.

पानगळीचे रंग (1)

जाई

जाई! जाई व जुई मधली एक! जुईला तसे मी खूप वेळा पाहिलेले नाही. क्वचित एक दोनदा पाहिले असेल आणि ती खूप नाजुक आहे इतकेच माझ्या लक्षात राहिले आहे. जाई मात्र डोळ्यात, मनात, आठवणीत अगदी तुडुंबपणे भरून राहिली आहे.



जाईचा वेल माझ्या बाबांनी अंगणात मोठ्या उत्साहाने लावला असेल त्यावेळेला, म्हणजे चाळीस एक वर्षापूर्वी. माझ्या बहिणीचा जन्म व जाई अगदी बरोबरीच्या म्हणले तरी चालेल. जाईने आमच्या कुटुंबाला अगदी भरभरून दिले आहे. आम्ही दोघी बहिणी लहान होतो तेव्हापासून आठवत आहे आई आम्हाला जाईचे गजरे करून द्यायची. लहानपणी बॉबकट असल्याने आई आमच्या डोक्यावर हा जाईचा गजरा एखाद्या चक्राप्रमाणे बांधायची.



जाईचा विस्तार खूप मोठा होता. आमच्या घराचे छप्पर पत्र्याचे होते त्यामुळे अर्धा वेल पत्र्यावरच पसरलेला होता आणि अर्धा वेल अंगणातील मंडपावर होता. पावसाळ्यात जाईला खूप बहर यायचा, इतका की अंगणात पांढऱ्या शुभ्र फुलांचा सडा! शेजारच्या पाजारच्या बायका व मुली आमच्या अंगणात सडा वेचायला यायच्या. सर्व फुले वेचून झाली तरी काही वेळाने बघावे तर थोडीफार फुले पडलेलीच असायची. कधी जोराच्या वाऱ्याने पडायची तर कधी आपोआप गळून पडायची. सकाळी अभ्यास करताना एखादी नजर बाहेरच्या अंगणात गेली की अगदी त्याच वेळेला डोळ्यादेखत एखादे फूल पडलेले पाहिलेले आहे. आम्हा दोघी बहिणींना जाईच्या फांद्या हालवण्याचा नाद लागला होता, कारण फांद्या हालल्या की फुले पडायची आणि ती वेचायला खूपच मजा यायची.



शाळाकॉलेजात जाताना रोज जाईच्या टपोऱ्या फुलांचा गजरा! लांब केस असल्याने आई आमच्या दोघींची घट्ट पेडीच्या दोन वेण्या घालायची. एका वेणीवर खूप मोठा गजरा. त्याचे एक टोक वेणीच्या वरच्या पेडाला बांधायचे व एक टोक सर्वात खालच्या पेडाला. कधी उजव्या वेणीवर तर कधी डाव्या! त्यावेळेला डाव्या वेणीवर गजरा बांधायची फॅशन होती. काही वेळेला गजरा वेटोळा करून त्यात क्लिप अडकवून कानाच्या बाजूला ती क्लिप लावायचो तर कधी गजऱ्याचे दोन एकसारखे भाग करून मध्ये क्लिप लावून! शाळेला खूप उशीर होत असेल तर सेफ्टी पीनेमध्ये फुले ओवायची व ती वेणीच्या पेडात बांधायची.



दुपारचे शाळाकॉलेज असेल तर सकाळचा अभ्यास झाल्यावर स्टुलावर चढून फुले काढायचो. जी फुले काढेल तिने दुसरीला विचारायचे की तू घालणार आहेस का गजरा म्हणजे तुझी पण फुले काढते. शाळाकॉलेजातून संध्याकाळी घरी येईपर्यंत गजऱ्यातील काही फुले सुकून ती चॉकलेटी रंगाची दिसू लागायची. शनिवारचे सकाळी शाळाकॉलेज असायचे तेव्हा मात्र शुक्रवारी संध्याकाळीच कळ्यांचा गजरा करून तो ओल्या फडक्यात गुंडाळून ठेवायचा, म्हणजे मग सकाळी उठल्यावर उमललेल्या फुलांचा गजरा तयार! आम्ही जसे आमच्यासाठी गजरे करायचो त्यात अजून एक गजरा प्लॅस्टीकच्या पिशवीत घेऊन जायचो, कधी आमच्या मैत्रिणींकरता तर कधी शाळेतल्या बाईंकरता.



रविवारी सुट्टीच्या दिवशी किंवा सणावारांच्या दिवशी जाईचे गजरे करण्याचा आम्हा दोघी बहिणींचा खूप मोठा कार्यक्रम असायचा. दुपारी जेवणे उरकली की आम्ही जाईच्या कळ्या काढायचो. टपोऱ्या गुलाबी रंगाच्या कळ्या मला अजूनही जशाच्या तश्या आठवत आहेत. आधी पत्र्यावर जाऊन कळ्या काढायचो. त्यात आमच्या मैत्रिणीपण असायच्या. आमच्याकडे काही ऍल्युमिनियमच्या व काही स्टीलच्या चाळण्या होत्या, काही टोपल्या पण होत्या. त्यामध्ये सर्व कळ्या व फुले काढायचो. खूप खूप कळ्या!! टोपल्यांमध्ये साठलेल्या भरगच्य गुलाबी रंगांच्या कळ्यांकडे बघत बसावेसे वाटायचे! कळ्या काढताना आई नेहमी ओरडयची, कळ्या काढा पण मुक्या कळ्यांना हात लावू नका. मुक्या कळ्या म्हणजे खूप बारीक कळ्या की ज्यांना उमलायला अजून बराच काळ आहे.



पत्र्यावरच्या कळ्या काढून झाल्या की मंडपावर पसरलेल्या वेलीवरच्या काढायच्या. जाईच्या अवाढव्य व अगणित फांद्या सगळीकडे फोफावल्या होत्या. बऱ्याच फांद्या अंगणाकडे झुकल्या होत्या. सहज हाताने पण त्यावरील कळ्या काढता यायच्या. मंडपावरील वेलावरच्या कळ्या आम्ही स्टुलावर उभे राहून काढायचो. स्टुलावर उभे राहून सुद्धा आम्हाला आमची पावले उंच करायला लागायची, इतका उंच वेल होता! मातीचे अंगण खडबडीत असल्याने स्टुलावर उभे राहिले की ते डुगडुगायचे! स्टुलावर उभे राहून डुगडुगणारे स्टूल एका जागी स्थिर झाले की मग वेलाकडे बघून नजरेत येतील इतक्या कळ्या एका हाताने तोडून त्या मग चाळणीत टाकायच्या. एकीने कळ्या काढायच्या व त्याच वेळी दुसरीने चाळणी घेऊन स्टुलाच्या बाजूला उभे रहायचे, असे आलटून पालटून. त्यातही आमची भांडणे " ए काय गं, किती काढतेस ग कळ्या! मला काढू देत ना थोड्यातरी! "अगं होना काढं की मग! ह्या बाजूच्या मी काढते तू दुसऱ्या बाजूच्या काढ." मग स्टूल एक्या जागेवरून दुसरीकडे न्यायचो. आमच्या शेजारच्या काही छोट्या मुली पण यायच्या, त्याना पण स्टुलावर उभे राहून फुले काढायची इच्छा असायची. पण आम्ही त्यांना ओरडायचो, तुम्ही अजून लहान आहात ना, स्टुलावर उभे राहून पडलात म्हणजे! त्यापेक्षा तुम्ही खाली पडलेली फुले वेचा.



सर्व कळ्या व फुले काढून झाल्यावर मग आई प्रत्येकाचे वाटे करायची. आमच्या मैत्रिणी पण खूप खुश व्हायच्या! कळ्या फुले काढून झाल्यावर नंतरचा कार्यक्रम म्हणजे देवांच्या तसवीरींना हार, आजीआजोबांच्या फोटोला हार, व आम्हाला गजरे. हार व गजरे करता करताच कळ्या हळूहळू उमलायला लागायच्या. अर्धवट उमललेल्या कळ्यांचे हार व गजरे तर इतके काही सुंदर दिसायचे ना!! गणपतीच्या दिवसात आमच्या घरच्या गणपतीला जाईच्या फुलांचा भरगच्च हार असायचा, त्यात अधूनमधून जास्वंदीचे लालचुटूक फूलही असायचे. आमच्या घरामध्ये जाईच्या सुगंधाचा नुसता घमघमाट असायचा!! रात्रीच्या जेवणानंतर अंगणात गप्पा मारायला बसायचो तेव्हा जाईच्या वेलीवरती अगणित फुले, जणू काही पांढऱ्या शुभ्र चांदण्याच!



अजूनही जाई आमच्या अंगणात आहे. पुढच्या भारतभेटीमध्ये डीजीकॅमने खूप खूप फोटो काढणार आहे मी जाईचे!!! त्या क्षणाची मी अत्यंत आतुरतेने वाट पाहत आहे!!!!!


जाईची फुले मला माझ्या मैत्रिणीकडून मिळाली आहेत. तिचे नाव भाग्यश्री. धन्यवाद भाग्यश्री.  जाईच्या गुलाबी कळ्या चिंतामणी पळसुले यांच्या बागेतल्या आहेत. धन्यवाद!