वास्तू (४)

पूर्वी दात घासायचो तेव्हा सुरवातीला दात घासायचे ब्रश कुठे होते, आम्ही राखुंडीने दात घासायचो. काळी दंत मंजन व चंचला अशा दोन राखुंड्या होत्या. साबणही हिरवा हमाम असायचा. धुण्याचा साबण ५०१ बार मोठा चौकोनी जाडजूड होता. तो बरेच दिवस टिकायचा. भांडी घासली जायची तीही राखेने. पितळ्याची सर्व भांडी चिंचेने घासली जायची. भांडी घासण्याकरताही वेगळ्या घासण्या नव्हत्या. नारळाच्या शेंड्या आई जमा करून ठेवायची. बाथरूममध्ये जो नळ होता तो पितळी होता. नळाला पाणी यायचे तेही दिवसातून दोनदा यायचे. पहाटे ५ ला यायचे ते सकाळी ८ वाजेपर्यंत असायचे व दुपारी ५ ला यायचे ते रात्री ८ ते ९ वाजेपर्यंत असायचे. रात्री झोपताना आम्ही नळ उघडा करून त्याखाली बादली ठेवायचो. पहाटे पाचला नळातून फुर्र फुर्र आवाज करत धोधो पाणी यायचे. पाणी आले की पहिली आई उठून चहा ठेवायची व आम्हाला उठवायची. आम्हाला सर्वांनाच लवकर उठायला लागायचे. एक तर पाणी लवकर जायचे आणि शाळाही सकाळची असल्याने पटपट आवरून ६.४५ ची बस पकडायला लागायचि. दुपारची शाळा असली तरीही लवकर आवरायला लागायचे कारण की सर्वांच्या अंघोळी वगैरे उरकून सर्व बादल्या, बंब व पत्र्याचा ड्रम भरून ठेवायला लागायचा. दुपारचे पाणी यायचे पण ते जर का ते काही कारणाने आले नाहीच तर भरलेले सर्व पाणी सकाळपर्यं पुरवायला लागायचे. आईकडे मोलकरीण असल्याने आम्हा दोघी बहिणींना कधी घरी धुणे भांडी करायला लागली नाहीत. कदमबाईंना खूप कामे असल्याने त्यांची मुलगी आमच्याकडे यायची. शनिवार रविवार ती भांडी कशी घासते ते आम्ही बघायचो व तिला सांगायचो आम्ही पण घासतो ना दोन तीन भांडी. आमच्यावर ती ओरडायची व म्हणायची की नको तुमची आई मला ओरडेल. मग आम्ही तिला म्हणायचो नाही ओरडणार. आम्हाला दोन चार ताटल्या तरी देना घासायला. तशी द्यायची काही वेळेला. ती भांडी घासताना दोन बादल्या पाणी भरून घ्यायची. भांडी घासून झाली की ती घासून झालेली सर्व भांडी एका बादलीत टाकायची त्यामुळे ती बरीचशी बादलीतच स्वच्छ व्हायची व एकेक करून दुसऱ्या बादलीतल्या पाण्याने हाताने पाणी घालून ती सर्व भांडी विसळायची. ही पद्धत आम्हाला खूप आवडली होती. आमच्या घराची झाडलोट पण किती छान व्हायची. पूर्वी झाडू होते. या झाडूने केर काढायचा की खूप खाली वाकावे लागे कारण की हे झाडू बुटके असायचे. नंतर लांबलचक कुंचे आले. कुंच्याने केर काढायला मजा वाटायची. बाजारात गेलो की जास्तीत जास्त उंच कुंचे निवडायचो. खाली न वाकता केर काढायला छान वाटायचे. कुंचे आल्यावर केर काढण्यासाठी आमची भांडणे! दर दोन महिन्यांनी जळमटे काढून फरशी धुवायचो. फरशी धुणे हा एक मोठा कार्यक्रम असायचा. उंच काठीला केरसुणी सुतळीने बांधून भिंतीवरची उंचावरची जळमटे काढायचो व निरानिपटी सर्व कानाकोपऱ्यातून केर काढले जायचे. सर्वात शेवटी फरशी धुण्याचा कार्यक्रम. याकरता आधी फरशीवर असलेले सामान कॉटांवर ठेवायचो. आई बादलीभर उकळत्या पाण्यात धुणे धुवायची पावडर घालायची व त्याचा खूप फेस यायचा. बादलीच्या वर फेस येऊन नंतर तो बादली बाहेरही यायचा. आई हे उकळते पाणी तांब्याने फरशीवर टाकायची व खसाखसा फरशी धुतली जायची. सकाळी लवकर उठून ही कामे उरकायला लागायची. फरशी ब्रशने खसाखसा धुवून झाली की भरपूर बादल्या पाणी फरशीवर ओतायचो. हळुहळू करत सर्व फेस बाहेर ढकलायचो. दोन्ही खोल्यांना दार असल्याने पाणी भराभर अंगणात जायचे. खराट्यानेही पाणी बाहेर काढायला मदत व्हायची. सर्वात शेवटी तरटे घेऊन फरशी पुसायचो. तरटाला लागलेले पाणी एका बादलीत पिळायचो. ते पाणी काळे असायचे. तरटाने बरीचशी फरशी पुसून घेतली तरीही फरशी थोडी ओली असायची. नंतर स्टुलावर रॅलीचा पंखा ठेवून तो सुरू करायचो. मग त्या वाऱ्याने उरलेली ओली फरशी वाळायची. फरशी धुतल्यावर एखाद्या मळकट मुलीला अंघोळ घातल्यावर ती कशी स्वच्छ दिसते तशी फरशी स्वच्छ दिसायची! रॅली पंख्याची पाती लव्हेंडर रंगाची होती. पंखा सुरू केला की ही पाती गरागरा फिरून एक छान रंग निर्माण व्हायचा. हा लव्हेंडर रंग खूप छान दिसायचा. माझ्या मैत्रिणीकडे जो रॅलीचा पंखा होता त्याची पाती शेंदरी रंगाची होती. खूप सुंदर दिसायचे हे पंखे. या रॅली पंख्याला झाकण्याकरता आई एक कव्हर शिवायची. भरपूर पाण्यात फरशी धुण्याची मजा काही औरच होती. क्रमश: