वास्तू (१)

आई नेहमी म्हणते या वास्तुने आपल्याला तारले आहे. अगदी खरे आहे ते! नुसते तारले नाही तर भरभरून दिले आहे. त्या वास्तुत राहिल्या आल्यानंतर २-४ महिन्यांनी माझ्या बहिणीचा जन्म झाला. मी दीड ते पावणे दोन वर्षाची होते. मी जेव्हा माँटेसरीत जायला लागले तेव्हा माझी बहीण पण हटून बसायची माझ्याबरोबर बालवर्गात यायला. मला अगदी अंधुक आठवत आहे की मी वर्गात सतरंजीवर सर्व मुलांच्यात बसले आहे आणि माझी पाटी मुळाक्षरांनी व पाढ्यांनी भरली आहे. आजोबा व आम्ही चौघे म्हणजे आईबाबा व आम्ही दोघी बहिणी खूप आनंदार राहिलो या वास्तुमध्ये. या वास्तूच्या म्हणजेच या घराच्या आजूबाजूच्या परिसराबद्दल मी लिहिलेले आहेच. घरासमोरचे आंगण, घराच्या आजुबाजूला जी जागा होती त्यात विविध झाडांनी बहरलेली बाग याबद्दलही लिहिले आहे. जाईचे कोडकौतुक केले आहे. ते वाचल्यावर तर तुम्हाला वाटेल की ही जाई आपल्या अंगणात असती तर!









या लेखामध्ये मी घरामध्ये असणाऱ्या वस्तुंचे, आठवणींचे, गमतीजमतीचे वर्णन करणार आहे. पहिल्याप्रथम या घराला दोन्ही बाजूने तीन तीन पायऱ्या होत्या. बाहेरच्या खोलीला लागून तीन पायऱ्या होत्या. बाहेरच्या खोलीला लागून मध्ये एक भिंत होती त्यामागची खोली म्हणजे स्वयंपाकघर होते. या स्वयंपाकघराला लागून तीन पायऱ्या होत्या. पायऱ्यांना लागूनच सिमेंटचे उंबरठे होते. त्यावर लक्ष्मीची पाऊले रोज रांगोळीने काढली जायची. सणवार असतील तर पायऱ्यांवर दोन्ही बाजूला कडेने फुले, स्वस्तिके काढत असू. दोन मोठाल्या खोल्या व त्यामध्ये मोठाल्या फरशा होत्या. दारे खिडक्या लाकडाच्या होत्या. खिडक्यांना मध्ये आडवे लोखंडी गज होते. खिडकी आतून बंद करताना खिट्या होत्या. या खिडकीचे दार खिडकीच्या बाहेर उघडले जाई. खिडकीच्या डाव्या कोपऱ्यात आतल्या बाजुने एक क्लिपेसारखा आडवा हुक होता तो खिडकीच्या सर्वात खालच्या पट्टीवर असलेल्या हुकामध्ये अडकवला की खिडकीचे लाकडी दार स्थिर राहायचे. खिडकीतून अंगणात लावलेल्या जाईच्या फोफावलेल्या फांद्या आत येत असत. खिडकीतून समोर पाहिले की पेरूचे झाड दिसायचे.









दारांना एका बाजूने लोखंडी साखळीच्या आकाराच्या कड्या होत्या व त्या दुसऱ्या दारावरच्या लोखंडी हुकामध्ये अडकवून दारे लावले जायची. या दारांना आतूनही वरच्या बाजूला खिट्या होत्या. ही दार म्हणजे दोन आयताकृती रुंद फळ्या होत्या. ही सर्व दार व खिडक्या आकाशी रंगाच्या ऑईलपेंटने रंगवल्या जात. दुपारचे जेवण झाल्यावर थोड्यावेळासाठी आडवे झालो तर हे दार अर्धवट बंद करायचो. त्याकरता साखळीसारख्या दिसणाऱ्या कडीला एक रिबीन वेटोळा आकार देवून जोडली होती व रिबीनीचे दुसरे टोक दाराच्या दुसऱ्या फळीवर अडकवून दार अर्धवट बंद करायचो. असे केल्याने बाहेर कोणी आले का तेही कळायचे व थोडे वारेही यायचे. कोणी ओळखीचे आले तर तो दारावरची रिबीन काढून आत येई व परत दारावरची रिबीन अडकवे. हे असे माहीत झाले होते. त्यामुळे आम्हाला दार उघडण्याकरता उठावे लागत नसे.










आई सर्व प्रकारचे शिवण घरीच शिवायची, त्यामुळे दारे खिडक्यांना पडदे घरी शिवलेले असायचे. दोन खोल्यांमध्ये भिंत होती व त्यात कडेचा थोडा भाग तसाच उघडा ठेवला होता. तिथेही एक पडदा होता. बाहेर वारे वाहत असले की खिडकीच्या पदद्यामध्ये बाहेरची हवा शिरायची व पडदा खिडकीच्या आत पूर्ण फुगायचा. वारे पडले की फुग्यामधली हवा काढल्यावर फुग्याची जशी स्थिती होते तशी त्या पडद्याची व्हायची. खिडकीच्या मध्ये असलेल्या लोखंडी गजाना हा पडदा चिकटत असे. हे सर्व पडदे स्प्रिंगच्या तारेतून घातले जायचे. ह्या तारेला दोन्हीकडून हूक होते. ते खिडकीच्या वर व खाली दोन्ही बाजूना खिळे ठोकून अडकवले जायचे. दारावरच्या पडद्याला खालून झालर असायची. मुख्य दारावरचा पडदा व दोन खोल्यांमधून येण्याजाण्याकरता जी जागा होती तिथला पडदा, हे दोन्ही पडदे आई थोडे आखूड शिवायची व दोनी पडद्यांना झालर असायची. स्वयंपाकघरात छोटी बाथरूम होती. तिलाही दार नव्हते. पददाच होता. आमच्याकडे जेव्हा लोखंडी कपाट आले तेव्हा हा पडदा नेहमी पारदर्शक असायचा. तो अशासाठी की येताजाता सहज आरशामध्ये बघता यावे. आमच्या या घरी तक्ये व उशा होत्या, त्यांना पण आई अभ्रे घरीच शिवायची. महिन्यातून एकदा हे सर्व पडदे, अभ्रे धुतले जायचे. उशांना व तक्यांना शुभ्र धुतलेले अभ्रे घालताना छान वाटायचे. अभ्रे धुतल्यावर ते आटायचे त्यामुळे उशीवर अभ्रे चढवताना ती त्यामध्ये कोंबून बसवावी लागे. त्यादिवशी सर्व उशा लठ्ठ दिसायच्या!










आम्ही लहान होतो तेव्हा गॅसची शेगडी व गॅस सिलेंडर फरशीवर ठेवलेला असायचा व आई खाली बसूनच चहा व सर्व स्वयंपाक करत असे. या घरी खूप पाट होते. ते लाल ऑईल पेंटने रंगवले जायचे. आईचा एक छोटा जाड पाट ठरलेला असायचा. पाने घेताना पाट, त्यापुढे ताट, ताटात वाटी व बाजूला फुलपात्रे व दोन जाड तांबे घेत असू. त्यात एक छोटा गडुवाला तांब्या होता. या गडुवाल्या तांब्यातून आजोबा पाणी प्यायचे. जसा छोटा पाट आईचा ठरलेला होता तसाच हा गडुवाला तांब्या आजोबांचा ठरलेला होता. जेव्हा आईकडे तिची सर्व भाचवंडे जमायची त्यावेळेला जेवायला सतरंज्या घातल्या जायच्या. त्या घातताना त्याची चौपदरी गुंडाली करून घालत असु.








कपडे वाळत घालायला उंचावर लाकडी दांड्या होत्या. त्यावर कपडे वाळत घालायचो. त्याकरता दोन चार उंच काठ्या होत्या. त्यातल्याच एका काठीवर पाडव्याला गुढी उभारली जायची. काही दिवसांनी हिंडालियमचा एक चौकोनी ओटा आला. त्याला लागूनच ताटाळे असायचे व खाली डबे ठेवायला कप्पे होते. त्यानंतर कडप्पाचा ओटा आला. मला जेव्हा नोकरी लागली तेव्हा पहिल्या कमाईचे मी सनमायकाचे डायनिग टेबल घेतले होते. त्यावर चहा प्यायला व जेवायला खूप छान वाटत होते. मोठ्या ताटांप्रमाणेच काही गोल स्टीलचे थाळेही होते. स्वयंपाकघरात दुभत्याचे कपाट होते व एक खूप मोठी लाकडी मांडणी होती. यात सर्व काही छान बसायचे. मोठे व छोटे डबे, मोठ्या व छोट्या पातेल्या, तांबे, भांडी, एक कप्पा भाजीकरता होता. खूप छान होती ही मांडणी. मांडणी व दुभत्याचे कपाट आजोबांनी एका सुताराकडून करवून घेतली होती. त्याचे डिझाईन आजोबांनी सांगितले होते.



क्रमशः...